ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΛΙΟΝΤΑΚΗΣ


Photo: © E.KE.BI, 2001. Ορδόλης

Βιογραφικό Σημείωμα

Ο Χριστόφορος Λιοντάκης γεννήθηκε το 1945 στο Ηράκλειο Κρήτης. Σπούδασε νομικά στην Αθήνα και παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας Δικαίου στο Παρίσι. Το 1973 κυκλοφόρησε η πρώτη του ποιητική συλλογή. Το τέλος του τοπίου. Η συλλογή του Με το φως, 1999, τιμήθηκε με το Κρατικό βραβείο ποίησης 2000 και το βραβείο ποίησης 2000 του περιοδικού "Διαβάζω". Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στα γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά και αγγλικά. Ποιήματά του έχουν δημοσιευτεί στο Harvard Review τεύχος 50/1998 και 80/2000.

Ο Θάνος Μικρούτσικος έχει μελοποιήσει ποιήματά του που έχουν κυκλοφορήσει σε CD με τίτλο "Ποίηση με μουσική: Κωνσταντίνος Καβάφης-Χριστόφορος Λιοντάκης".

Το Υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας τον ονόμασε Ιππότη της Τάξεως Γραμμάτων και Τεχνών και ο Δήμος Ηρακλείου του απένειμε το βραβείο Νίκου Καζαντζάκη.

Εργογραφία

Ποίηση

1. Το τέλος του τοπίου, Αθήνα, Βάκων, 1973. Σελ. 54
2. Μετάθεση, Αθήνα, Βάκων, 1976. Σελ. 46.
3. Υπόγειο Γκαράζ, Αθήνα, Κέδρος, 1978. Σελ. 45 ISBN: 960-04-1657-5.
4. Ο Μινώταυρος μετακομίζει, Αθήνα, Καστανιώτης, 1982. Σελ. 35. ISBN: 960-03-1473-Χ.
5. Ο ροδώνας με τους χωροφύλακες, Αθήνα, Καστανιώτης, 1988. Σελ. 52. ISBN: 960-030067-3.
6. Με το φως, Αθήνα, Καστανιώτης, 1999. Σελ. 43. ISBN: 960-03-2513-8.
(Κρατικό Βραβείο Ποίησης 2000- Βραβείο Ποίησης 2000 Περιοδικού "Διαβάζω").

Πεζό
1. Νυχτερινό γυμναστήριο, Αθήνα, Καστανιώτης, 1993. Σελ. 217. ISBN: 960-03-1117-X.

Mεταφράσεις έργων XΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ ΛΙΟΝΤΑΚΗ στα γαλλικά

1. Le minotaure demenage, ed. Cahiers du Confluent, Paris 1985. ISBN:2-904973-10-9 traduit par Michel Volkovitch.
2. Le rosaire aux gendarmes, ed. Les cahiers grecs, pages 47. ISBN: 2-904973-10-9 traduit par Michel Vokovitch.

Μεταφράσεις Γάλλων συγγραφέων από τον ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟ ΛΙΟΝΤΑΚΗ

1. Stendhal: Αρμάνς, μυθιστόρημα, Αθήνα, Ηριδανός, 1978. Σελ. 263.
2. Francis Ponge: H φωνή των πραγμάτων, ποιήματα. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1978. Σελ. 138.
3. Paul Valery: Ποίηση και αφηρημένη σκέψη, Η καθαρή ποίηση. Αθήνα, Πλέθρον, 1979. Σελ. 80.
4. Yves Bonefoy: Οι τάφοι της Ραβέννας, δοκίμιο. Αθήνα, Γνώση, 1981. Σελ. 44.
5. Albert Gamus: Η εξορία της Ελένης. Αθήνα, Άγρα, 1983. Σελ. 10.
6. Jean Genet: Ο σκοινοβάτης. Αθήνα, Καστανιώτης, 1986. Σελ. 47. ISBN: 960-03-0870-5.

Ανθολογίες από τον Χριστόφορο Λιοντάκη

1. Ανθολογία Γαλλικής Ποίησης: Από τον Μπωντλαίρ ως τις μέρες μας. Αθήνα, Καστανιώτης, 1988. Σελ. 312. ISBN: 960-03-0068-2.

2. Το σκοτεινό τρυγόνι και ο ανθηρός του λόγος: ανθολογία διηγημάτων του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, Αθήνα, Μπάστας-Πλέσσας. 1995. Σελ. 400. ISBN: 960-7418-09-3.

Ο ποιητής ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΛΙΟΝΤΑΚΗΣ

Η ποίηση του Χριστόφορου Λιοντάκη μοιάζει να υλοποιεί, τόσο σαν πνεύμα όσο και σαν αισθητική, τον περίφημο στίχο του εθνικού έλληνα ποιητή Διονυσίου Σολωμού "Το χάσμα π' άνοιξε ο σεισμός, κι ευθύς εγιόμισε άνθη". Η ποιητική έκφραση, απωθημένη στο περιθώριο από το κυνικό και ωφελιμιστικό πνεύμα του βιομηχανικού αλλά και του τεχνολογικού κόσμου, προχωρεί εδώ και πάρα πολλά χρόνια (στην πατρίδα μας αυτό το νιώσαμε πρόσφατα) μέσα στη δύσκολη συνθήκη της ιδιώτευσης που όπως είναι φυσικό γεννά μια γλώσσα κλειστή και αμυντική προς ένα αρνητικό περιβάλλον. Να όμως, που ένας σημερινός έλληνας ποιητής το χάσμα ανάμεσα στον εαυτό του και την κοινωνία δεν το είδε σαν χωρισμό αλλά σαν δυνατότητα εσωτερικής άσκησης, μιας άσκησης που θα μπορούσε να οδηγήσει σε ανθοφορία του μαύρου αυτού κενού ώστε, αντί να γεννά εφιάλτες, να μετατρέπεται σε πηγή παρηγορητικών χρωμάτων, κι αντί να καλεί για ταξίδι στην άβυσσο, να γίνεται πέρασμα προς έναν κόσμο υψηλού αλλά και πολύ ανθρώπινου ονείρου. Χωρίς διόλου να απεμπολεί τα στοιχεία της σύγχρονης ερμητικής έκφρασης, και χωρίς να εγκαταλείπει το στενό χώρο του ατομικού βιώματος, ο Χριστόφορος Λιοντάκης, το υλικό μιας τραυματικής προσωπικής μνήμης κατορθώνει να το μετατρέψει σε κήπο λυρικής ευρυθμίας, ενώ τη βαθιά του πίκρα καταφέρνει να τη μεταμορφώσει σε μια διυλισμένη από το φως νοσταλγική ευφροσύνη, ανοιχτή στον καθένα που θα' θελε να την κοινωνήσει σαν αγαπητική προσφορά. Επηρεασμένος από τους γάλλους μοντερνιστές, πιστεύει στην εικόνα και τη μετάλλαξη της πραγματικότητας μέσα από μια χρήση του λόγου λεπταίσθητη, μαγική, βαθιά μεταφορική. Φτιάχνει "ψηφιδωτά", από μικρές χρωματιστές και συγκρατημένα απροσδόκητες εκφράσεις, που μεταδίδουν την αίσθηση μιας θραυσματικής ενότητας. Μολονότι είναι ποιητής μουσικός κατά βάση, διατηρεί τον προζαϊκό βηματισμό της εποχής του, το χαμηλόφωνο βιωματικό ύφος της γενιάς του (δεκαετία του '70). Αντλεί εμπειρίες από το ερωτικό πάθος, τη μοναξιά του "ξένου" μέσα στην καθημερινότητα της πόλης, τον μελαγχολικό ρεμβασμό της μνήμης, χωρίς ποτέ να υπερβάλλει, χωρίς ποτέ να ομφαλοσκοπεί. Το βλέμμα του απέναντι στη ζωή, αν και θλιμμένο, είναι γαλήνιο, αγαθό, θετικό. Η οδύνη γίνεται γι' αυτόν δίοδος λυτρωτικής δοκιμασίας και η μοναξιά καταφύγιο βιοτικής περισυλλογής. Παραμένοντας άνθρωπος του σήμερα, πετυχαίνει να αρθεί πάνω από την σχετικότητα της εμπειρίας και να κινηθεί στη σφαίρα της εκστατικής ενατένισης. Το πιο σημαντικό: συγχωνεύοντας, νόμιμα και διακριτικά, τη μοντέρνα εκφραστική με υλικά της αρχαίας και της νεώτερης Παράδοσης, δεν μιλά με μια στερεότυπη ποιητική γλώσσα, αλλά "εφευρίσκει" μια γραφή κλασική και συνάμα ιδιαίτερη, ταπεινή μα και σκαλισμένη με περισσή χάρη, ειλικρινή αλλά και περίτεχνη, δίνοντάς μας την αίσθηση ότι διαβάζουμε και πάλι ανθηρό ελληνικό λόγο. Κι όλα αυτά τα πραγματώνει με εγκράτεια, λεπτότητα, ποικιλία, οικονομία και μέτρο. Σε μια εποχή επιθετικότητας και άκρατου εγωισμού. Παράγοντας έτσι, με την ίδια του την αισθητική, και όχι με ιδέες, πνευματική Αξία.

ΣΤΡΑΤΗΣ ΠΑΣΧΑΛΗΣ
Ποιητής

Τι έγραψε ο Τύπος για τα βιβλία του
ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ ΛΙΟΝΤΑΚΗ
(αποσπάσματα από κριτικές και συνεντεύξεις)

Το τέλος του τοπίου, Αθήνα, Βάκων, 1973. Σελ. 54

… Ο ποιητής Χ. Λιοντάκης, στο πρώτο μέρος του βιβλίου του χρησιμοποιεί ως μότο ένα χωρίο από τις "Εννεάδες" του Πλωτίνου. Ήδη το πράγμα αυτό υπαινίσσεται πως πρόκειται για μια ποίηση φυγής. Οι εποχές της μεγάλης οδύνης ήταν και εποχές φυγής…
Η επίμονη επεξεργασία, ο βασανισμός ενός πλούτου συναισθηματισμού, ώστε να απομείνει ένα ευγενές μέταλλο, χαρακτηρίζει την ποίηση αυτή, την κλεισμένη, ύστερα από μια κοινωνική αποθάρρυνση, στον εαυτό της. Αποτέλεσμα αυτής της ταχτικής είναι και μερικές ευτυχισμένες, επιγραμματικές κατακλείδες ποιημάτων, που συγκεφαλαιώνουν, κατά κάποιον τρόπο, την ουσία τους.
Αλλά η ποίηση του νέου ποιητή έχει, νομίζω, και ένα άλλο γνώρισμα γνησιότητας: είναι αντιφατική (όπως κάθε πηγαία ψυχική έκφραση), είναι μια παλίνδρομη κίνηση, από το κέντρο στην περιφέρεια, και αντίστροφα.
Το βιβλίο του Χ. Λιοντάκη, είναι αυτή η έκθεση της παλίνδρομης, σισύφειας κίνησης, που κατορθώνει, συχνά, να γίνεται και μια παλίντροπος αρμονία.

Μιχάλης Μερακλής
Καθηγητής Παν/μίου Αθηνών, κριτικός λογοτεχνίας
Περιοδικό ΝΕΑ ΠΟΡΕΙΑ, 12/1973

Μετάθεση, Αθήνα, Βάκων, 1976. Σελ. 46

Με το δεύτερο ποιητικό του βιβλίο "Μετάθεση" ο Χριστόφορος Λιοντάκης έχει προσδιορίσει ήδη με ακρίβεια το γλωσσικό του όργανο, αυτό που τον οδηγεί σταθερά στην ενδοσκόπηση της μοναχικής του ύπαρξης. Με απόλυτα τιθασευμένο λόγο και ύφος ελλειπτικό περιοδεύει την περίκλειστη ατομικότητά του σε συνάρτηση με το δικό του πάντα πρόσωπο και πολύ σπάνια με τον "άλλον", που, συνήθως κι αυτός ακόμη ο "άλλος" δε είναι παρά μια εσκεμμένη παραλλαγή του ίδιου του εαυτού.

Κώστας Παπαγεωργίου
Ποιητής, πεζογράφος, κριτικός λογοτεχνίας
Περιοδικό ΑΝΤΙ, 23-7-1977.

…Η ποίηση του Χ. Λιοντάκη γέρνει προς τα μέσα του σα για να ακούσει κάποια μουσικά μυστικά, σα για να συνειδητοποιήσει σε πολύ λεπτές εικόνες, βιώματα που αποφεύγουν την εξομολόγηση, ίσως για να μην εκτονωθούν, ίσως γιατί διακατέχονται από κάποια τύψη ή αγωνία. Στην κατανόηση της ποίησης αυτής, που την υγραίνει κάτι σαν ομίχλη, μας βοηθεί μια σημαντική ρήση του Πωλ Βαλερύ, που έβαλε ο Λιοντάκης στην προμετωπίδα της "Μετάθεσης": "Να δημιουργείς ένα είδος αγωνίας, για να την επιλύεις. Αυτή τη μυστική αγωνία, αν δεν την επιλύει ο Λιοντάκης, την εκφράζει "σα μουσική τη νύχτα μακρινή που σβήνει". Που σβήνει, αλλά που εξακολουθεί να ακούγεται μέσα μας…

Ανδρέας Καραντώνης
Κριτικός λογοτεχνίας
Περιοδικό ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, Αρ. 1180, 1-9-1976.

Υπόγειο Γκαράζ, Αθήνα, Κέδρος, 1978. Σελ. 45. ISBN: 960-04-1657-5.

Ποιητής από τους επίλεκτους της γενιάς του, ο Λιοντάκης έδειξε την ανησυχία του και την αναζήτησή του για μια ποίηση που να έχει τη βαθιά προσωπική του σφραγίδα. Το Υπόγειο γκαράζ θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι ένας από τους σύγχρονους κύκλους της Κόλασης του Δάντη, όπου αντί για νεκρούς αμαρτωλούς βασανίζονται οι σημερινοί ζωντανοί άνθρωποι, και μάλιστα οι πιο αθώοι, κι όπου, αντί για τα πατροπαράδοτα μέσα βασανιστηρίων, ο μοντέρνος δαιμονικός κόσμος έχει τις δικές του σατανικές εφευρέσεις: την τεχνοκρατία, τη διάλυση της προσωπικότητας και το θάνατο κάθε ανθρώπινης σχέσης (…)

Τάσος Λειβαδίτης
Ποιητής
Εφημ. Η ΑΥΓΗ, 25-5-1979

Ποιήματα συνήθως μικρά σαν κομμάτια σπασμένου καθρέφτη με το είδωλο μέσα τους θρυμματισμένο, επιτείνουν ακόμη πιο έντονα την αίσθηση της εγκατάλειψης. Μιας εγκατάλειψης εναγωνίως παλλόμενης διαρκώς κινούμενης και διαρκώς προσπαθούσης να ανακαλύψει στο τέλος τον δρόμο της σωτηρίας της, αλλά δυστυχώς τραγικά καταδικασμένης. Συχνή χρησιμοποίηση και "ανήσυχη" εναλλαγή του πρώτου ενικού με το τρίτο, πληθώρα "γυνών" εικόνων και "σκληρότης" των λέξεων χαρακτηρίζουν το βιβλίο…
Με μια γλώσσα ακόμα πιο βελτιωμένη και πιο εύστοχη, και μια θεματογραφία πιο ευρηματική. Είναι η άλλη πλευρά του νομίσματος, μακριά από "φωνασκίες" και χρωματιστά εφφέ, η σφαγμένη περίπτωση του σύγχρονου ανθρώπου, αθορύβως, μέσα σε ένα δωμάτιο με όλες τις ψυχολογικές παραφυάδες που του κληροδότησε ένας κόσμος αλλόφρων και τρομακτικά ανελαστικός στις ευαισθησίες του (του σύγχρονου ατόμου) και αυτό ο ποιητής το πετυχαίνει με μια αρκετά απλή ευστροφία.

Γιώργος Μαρκόπουλος
Ποιητής
Περιοδικό ΘΟΥΡΙΟΣ, 15-2-1979

Ο Μινώταυρος μετακομίζει, Αθήνα, Καστανιώτης, 1982. Σελ. 35. ISBN: 960-03-1473-Χ

…Μια ποίηση επίμονα αρχιτεκτονημένη, όπως αυτή, θα 'λεγα πως δε δίνει τόσο σημασία στην ολοκληρωμένη φράση. Αν διατηρεί μιαν αμεσότητα, αυτό συμβαίνει γιατί η κάθε ποιητική εικόνα -και η πιο "σκοτεινή" ακόμα -έχει ένα δραματικό φορτίο, ωστόσο πάντα συγκρατημένο και ποτέ υπερτονισμένο, που είναι αδύνατο να μη γίνει αισθητό. Και μάλλον όχι μόνο οι εικόνες αλλά κι αυτές οι ίδιες οι λέξεις, ο τρόπος που αντιπαρατίθενται, που συνδυάζονται, που αλληλοαναιρούνται.

Αλέξης Ζήρας
Κριτικός λογοτεχνίας
Περιοδικό ΣΧΟΛΙΑΣΤΗΣ, 1-9-1983

Ο ροδώνας με τους χωροφύλακες, Αθήνα, Καστανιώτης, 1988. Σελ. 52. ISBN: 960-030067-3.

Στην τελευταία του ποιητική συλλογή ο Χριστόφορος Λιοντάκης φαίνεται ν' ανοίγει ένα καινούργιο κύκλο στην ποιητική του. Διευρύνει τη θεματική του πέρα από τις συνήθεις αναφορές των συγχρόνων του, βρίσκεται μπροστά σε μια καινούργια μυθολογία όπου κήποι, άγγελοι, φεγγάρια, επιστρατεύονται για να σηματοδοτήσουν μια νοσταλγική επιστροφή στην παιδική αθωότητα…

Νίκος Δαβέττας
Ποιητής
Εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ, 18-12-1988

…Ο Λιοντάκης στον "Ρόδωνα με τους Χωροφύλακες" εμφανίζεται να κατέχει πια απόλυτα τα σύμβολά του τα οποία παρουσιάζονται από τις πρώτες ακόμα συλλογές του, να τα συσχετίζει, να τα συμπλέκει, προσφέροντας έτσι έναν άρτιο ποιητικό σύμπαν με εσωτερικούς ρυθμούς και αυστηρή αρχιτεκτονική. Ένα σύμπαν ερμητικό βέβαια και δύσκολα προσπελάσιμο, το οποίο απαιτεί έτσι και πολλαπλές αναγνώσεις για να αποκαλύψει τα μυστικά του. Γοητευτικό όμως και προκλητικό συγχρόνως με την πρώτη κιόλας ματιά και βεβαίως συνεπές ως προς το ήθος του λεκτικού του υλικού και την προσωπική ιδεολογία του ποιητή η οποία κορυφώνεται στην ποιητική αυτή συλλογή του.

Έλενα Χουζούρη
Ποιήτρια, κριτικός λογοτεχνίας
Εφημ. ΑΥΓΗ, 2-4-1989

Με το φως, Αθήνα, Καστανιώτης, 1999. Σελ. 43. ISBN: 960-03-2513-8
(Κρατικό Βραβείο Ποίησης 2000 - Βραβείο Ποίησης 2000 Περιοδικού "Διαβάζω")

…Ο τρόπος του Χριστόφορου Λιοντάκη να διασταυρώνει τις μνήμες με την κοινή Μνήμη, να συμπλέκει τα βιώματα με τον ιστορημένο Χρόνο, να εμπλουτίζει τις αισθήσεις με τα αρώματα της γενέθλιας γης, να εξαγιάζει τον Λόγο με το απαραβίαστο πένθος, να συμπυκνώνει το Παρόν σε εικονίσματα μαρτύρων της εποχής μας. Από ποίημα σε ποίημα η κλίμακα για να μετράς τα θαύματα και τα τραύματα. Η εγερτήρια μελαγχολία και η αγέρωχη μοναξιά της μεγαλούπολης…

Μάρω Δούκα
Συγγραφέας
Εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 6-11-1999

Ακριβώς στη συναίρεση, φαίνεται ότι αποσκοπεί το εγχείρημα του βιβλίου "Με το φως": να συναιρεθεί το σχεδόν ακαριαίο και στιγμιοτυπικό με το αφηγηματικό εκτεταμένο (εξού και η συμπαράθεση ολιγόστιχων ποιημάτων με άλλα που απλώνονται σε αρκετές σελίδες, διαιρεμένα σε μέρη), και το έκδηλο και αμέσως περιγραφόμενο με το αφαιρετικά μεταπλασμένο και μεταρρυθμισμένο. να συναιρεθεί επίσης το δραματικό με το λυρικό, και το λόγιο (εξού ο διεμβολισμός των κειμένων από κρυπτικές ή σαφείς αναφορές σε πράγματα και γράμματα πολύ παλαιότερων εποχών) με το απλολογημένο. Και, στο πεδίο του στοχασμού, να συμφιλιωθεί η επιθυμία αντοχής, η επιθυμία του φωτός, με το γκρίζο ή και ζοφερό περιβάλλον.
Ως προς τα ανθρώπινα, λοιπόν, η ποιητική σκέψη εμφανίζεται κατασταλαγμένη, αποφασισμένη, στωική…

Παντελής Μπουκάλας
Ποιητής, κριτικός λογοτεχνίας
Εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 22-2-2000

… Έξι χρόνια μετά το Νυχτερινό Γυμναστήριο και άλλα τόσα περίπου μετά από την τελευταία του ποιητική συλλογή, ο Λιοντάκης διαμορφώνει μια απολύτως προσωπική ποιητική, υπαινικτικά εξομολογητική, χαμηλόφωνη, στην οποία κυριαρχεί ένας εικαστικός λυρισμός. ΤΑ ποιήματά του είναι "εικόνες για μια έκθεση", ιμπρεσιονιστικοί πίνακες και παλιωμένες φωτογραφίες, με το ίδιο πάντα θέμα, το χρόνο που περνά, το χρόνο στον τροχό. Το χρόνο που έχει παρέλθει οριστικά, αφήνοντας πίσω του τις αγαπημένες μορφές να αιωρούνται στις Μονές των δικαίων, ανάμεσα στην ενοχή και τη νοσταλγία. το χρόνο που αφομοίωσε τις κινήσεις και τις μυρωδιές του έρωτα και τις ξαναγυρίζει πίσω, αντίδωρο της μνήμης. το χρόνο που κατεργάζεται, εν αγνοία μας, την καθημερινότητα και κάθε μέρα μας τη γυρίζει πίσω λίγο λιγότερη…
Το Με το φως είναι κατάθεση ψυχής και ωριμότητας, προϊόν βασάνου πολύχρονης και περισσής ευαισθησίας.

Τιτίκα Δημητρούλια
Κριτικός λογοτεχνίας, μεταφράστρια
Περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ, Νο 413, 12/2000

…Βιβλίο γραμμένο με γνώση, αλλά και ταλέντο, το "Με το φως" συνταιριάζει τη εξονυχιστική δουλειά του τεχνίτη, καθώς επεξεργάζεται πόντο - πόντο το υλικό του εργαστηρίου του, με τη φλέβα ενός ορκισμένου λυρικού, ο οποίος αφήνει να εισρέουν στο στίχο του πλήθος φυσικές ανάσες, φωνές και εικόνες…

Βαγγέλης Χατζηβασιλείου
Κριτικός λογοτεχνίας
Εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 29-10-1999

Βασίλης Καλαμαράς: Βρεθήκατε κάποτε στο σκοτάδι και τώρα επιστρέφετε στο φως; Η ποιητική σας συλλογή είναι επίκληση στη διαφάνεια του ελληνικού φωτός, και, κατ' αναλογία στη διαύγεια της ελληνικής γλώσσας;

Χριστόφορος Λιοντάκης: "Βρέθηκα πολλές φορές στο σκοτάδι. Ποτέ ωστόσο δεν θέλησα να το υιοθετήσω και να συμφιλιωθώ μαζί του. Ο τίτλος της συλλογής είναι ίσως αμφίσημος. Προτιμώ την εκδοχή με τη βοήθεια του φωτός. Ένα φως, που ζωηρεύει το μουντό που μας στραγγαλίζει, χωρίς ωστόσο να διαλύει, χωρίς να τα λέει όλα".

Εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 1-11-1999