ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΙΟΥΡΤΣΑΚΗΣ


Photo: © E.KE.BI, 2001. Μητρόπουλος

Βιογραφικό Σημείωμα

Ο Γιάννης Κιουρτσάκης γεννήθηκε το 1941 στην Αθήνα και σπούδασε νομικά στο Παρίσι. Ύστερα από μια σειρά μελέτες για τον Σεφέρη, τον Καραγκιόζη, την προφορική παράδοση και τον λαϊκό πολιτισμό, δουλεύει, εδώ και μια δεκαετία, μια μυθιστορηματική και δοκιμιακή τριλογία με γενικό τίτλο Το ίδιο και το άλλο και με πειραματόζωο τον εαυτό του.
Το 1986 τιμήθηκε με το Β΄ Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου και το 1996 με το Βραβείο μυθιστορήματος του περιοδικού "Διαβάζω".

Εργογραφία Γιάννη Κιουρτσάκη

Μυθιστορήματα
Σαν μυθιστόρημα, Αθήνα, Κέδρος, 1995, σελ. 576, ISBN: 960-04-1026-7 set: 960-04-1025-9 (Βραβείο μυθιστορήματος του περιοδικού "Διαβάζω")
Εμείς οι Άλλοι, Αθήνα, Κέδρος, 2000, σελ. 384, ISBN: 960-04-1731-8 set: 960-04-1025-9.

Δοκίμια - Μελέτες
Ελληνισμός και Δύση στο στοχασμό του Σεφέρη, (δοκίμιο), Αθήνα, Κέδρος, 1979, σελ. 304, ISBN: 960-04-1052-6
Προφορική παράδοση και ομαδική δημιουργία, (μελέτη), Αθήνα, Κέδρος, 1983, σελ. 320, ISBN: 960-04-1074-7
Καρναβάλι και Καραγκιόζης. Οι ρίζες και οι μεταμορφώσεις του λαϊκού γέλιου, (μελέτη), Αθήνα, Κέδρος, 1985, σελ. 576, ISBN: 960-04-1053-4 (Β΄ Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου).
Το πρόβλημα της παράδοσης, (δοκίμιο), Αθήνα, Στιγμή, 1989, σελ. 72

Μεταφράσεις

Ιταλικά
Come un romanzo, [tr.by] Maximo Cazzulo, Milano, Crocetti, 2000, 344 pp, ISBN: 88-8306-019-9

O συγγραφέας
Γιάννης Κιουρτσάκης
Το έργο του Γιάννη Κιουρτσάκη εντάσσεται στην ευρωπαϊκή παράδοση της προσωποποιητικής ρητορικής κατά την οποία, από τον Άγιο Αυγουστίνο και τον Ρουσσώ έως τον Τόμας Μπέρχαρτ και του Ναμπόκοβ, ο συγγραφέας, ο αφηγητής, και ο ήρωας ταυτίζονται. Πριν λίγα χρόνια παρουσίασε ένα βιβλίο - ποταμό με τίτλο Σαν Μυθιστόρημα, το οποίο αμέσως προσείλκυσε την προσοχή της κριτικής αλλά και βραβεύθηκε με βραβείο του περιοδικού "Διαβάζω". Το 2000 εκδόθηκε το μυθιστόρημα Εμείς οι Άλλοι, με ανάλογη επιτυχία. Τα βιβλία αυτά αποτελούν μέρη μιας τριλογίας με τον χαρακτηριστικό τίτλο Το ίδιο και το άλλο.
Ο Γιάννης Κιουρτσάκης ανήκει σε μια ελληνική παράδοση σημαντικών συγγραφέων, οι οποίοι, εκ παραλλήλου με το πρωτότυπο λογοτεχνικό, διαθέτουν και ενδιαφέρον κριτικό έργο. Οι μελέτες του συγγραφέα για τον νομπελίστα ποιητή Γιώργο Σεφέρη, για το "καρναβαλικό" (Μπαχτίν) θέμα του Καραγκιόζη, ή για την προφορικότητα και τον λαϊκό πολιτισμό, αποτελούν έγκυρα εργαλεία για την κατανόηση, μεταξύ των άλλων, θεμελιακών πηγών της νεοελληνικής λογοτεχνίας και τέχνης.
Τόσο το κριτικό όσο και το αμιγώς λογοτεχνικό έργο του συγγραφέα αφορά κυρίως το ζήτημα της συλλογικής αυτογνωσίας.
Ο Γιάννης Κιουρτσάκης ερευνώντας αρχετυπικά θέματα όπως τον Καραγκιόζη ή την προφορική παράδοση, κατόρθωσε να καταδείξει την αφομοιωτική δύναμη του ελληνικού πολιτισμού στις εκάστοτε σχέσεις του με το "Άλλο", δηλαδή με την ξένη προφορική παράδοση, τον ξένο λαϊκό πολιτισμό κ.λ.π. Πέτυχε έτσι να συγκροτήσει, χρησιμοποιώντας σύγχρονα ιστορικά, ψυχαναλυτικά, κοινωνιολογικά κ.λ.π. εργαλεία, μια πολιτιστική ανθρωπολογία της νεότερης Ελλάδας η οποία καταγράφει και τη σχέση της τελευταίας με τον Δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό.
Ο πρώτος τόμος της αυτοβιογραφικής του τριλογίας ξετυλίγει "σαν μυθιστόρημα" ένα χρονικό της ζωής του συγγραφέα, από τη γέννησή του το 1941, έως τα δεκαοκτώ του χρόνια, όταν η ενηλικίωση έρχεται κάπως απότομα με την αυτοχειρία του μεγαλύτερου αδελφού του. Στο βιβλίο εκείνο καταγράφεται η περίοδος χειμερίας νάρκης και ταυτοχρόνως αθωότητας για τον ήρωα και την Ελλάδα - στην καθοριστική συγκυρία των ετών 1950 και 1960. Η αφήγηση, στον τύπο του bildungsroman, καταγράφει την ελληνική αστική οικογένεια, τις εξάρσεις, τα περιθώρια, το μικρό της αυτάρκες σύμπαν αλλά και την πορεία του ήρωα προς την εφηβεία με τα διαβάσματα και τις εμπειρίες των νέων εκείνης της εποχής.
Το Σαν Μυθιστόρημα χρησιμοποιεί στην αφήγηση εναλλακτικώς και τα τρία πρόσωπα, δηλώνοντας, δι' αυτής της εκλεκτικής πολυφωνίας, την ανάγκη του ήρωα/αφηγητή/συγγραφέα να διαχωρίσει σε διακριτούς ρόλους την αυτοβιογραφική του αφήγηση.
Το δεύτερο μυθιστόρημά του, περιορίζει την αφήγηση αποκλειστικώς στο τρίτο πρόσωπο. Εδώ η ιστορία - μαρτυρία του βίου συνεχίζεται κατά την ίδια χρονική τάξη: από τον θάνατο του αδελφού και τη σχέση με την μετέπειτα σύζυγό του, Ζιζέλ έως τη συγγραφή του Σαν μυθιστόρημα, μόλις πριν μερικά χρόνια.
Η χρήση του στοχαστικού Εγώ ως ανθρωπολογικού "πειραματόζωου" σε ένα work in progress - που εξ ορισμού αντανακλά τη πολυφωνική κοινωνία στην οποία αυτό εγγράφεται, δεν εξαντλείται σε αυτή την πρωτοτυπία. το αποτέλεσμα επικυρώνεται από μια γλαφυρή και απολαυστική γραφή που συνδυάζει ευρηματικά τον κριτικό στοχασμό με την καλύτερη μυθιστορηματική παράδοση.
Τα βιβλία του Γιάννη Κιουρτσάκη εγγράφονται χάρη στη λογοτεχνικότητα, το στοχαστικό τους πλαίσιο και το ανθρωπολογικό τους όραμα, στην καλύτερη παρακαταθήκη της ελληνικής αυτοσυνειδησίας. Ως εκ τούτου, αποτελούν έναν ιδανικό προθάλαμο προκειμένου να εισέλθει κανείς στο σύνθετο σύμπαν του σύγχρονου ελληνικού κόσμου, από την κοινωνική του οργάνωση έως τις κυρίαρχες νοοτροπίες και τον πολιτισμό.

Άρης Μαραγκόπουλος
Συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας

Τι έγραψε ο Τύπος για τα βιβλία του
ΓΙΑΝΝΗ ΚΙΟΥΡΤΣΑΚΗ
(αποσπάσματα από κριτικές)

Ελληνισμός και Δύση στο στοχασμό του Σεφέρη, δοκίμιο, Αθήνα, Κέδρος, 1979. Σελ. 304. ISBN: 960-04-1052-6

"Creece and the West in Seferis's Thought" is an impressive piece of work by someone who has apparently kept a silent yet close and informed dialogue with the works of Seferis for many years and is now ready to publish at least part of this dialogue. Studies such as this, that set into relief the hidden unities and persistent, almost obsessive concerns of Seferis's thought are useful because of the very character of that thought. Seferis is full of questions and tentative answers, fastidious, aristocratic, possessor of a razor-sharp mind that yearns for simplicity and clarity but has an obvious horror of banality. His essays and critical pronouncements in his diaries and letters must perplex those accustomed to expecting clear - cut statements and comfortable generalizations but will have a tempering and enlightening effect on more intelligent readers.
Moreover, Kiourtsakis's book is one of the first attempts to study Seferis as a critic and a thinker methodically, in contrast to the poet Seferis.Kiourtsakis shows good scholarship and dedication in tracing, like a well-trained hound, in the works of Seferis the great poet's views on Greece and the West and in catching the tension and the struggle for harmony between the two poles in the experience of twentieth-century Greece: the national and the international. The topic has become of course more timely due to Greece's entry into the European Common Market.
The book, however, starts and ends as an exchange between a disciple and a venerated teacher, with the purpose (easily attained) of showing to a wider public the complexity and seriousness of Seferis's position on this given topic of Greece and the West. It is a conservative work, and never once does it voice any criticism or reservation about Seferis's premises or conclusions; nor does it venture to search for the personal and familial motivations behind some of Seferis's stands on Greek national and supranational issues. And yet, in writing about Seferis now, ten years after his death, there is room for honest "opposition" to a man whose importance for Greece is firmly established, but whose example, like that of any great man, poses many questions and dilemmas.

George Thaniel
University College, Toronto
Περιοδικό WORLD LITERATURE TODAY
Χειμώνας 1981

Προφορική παράδοση και ομαδική δημιουργία, μελέτη. Αθήνα, Κέδρος, 1983. Σελ. 320. ISBN: 960-04-1074-7.

Η προφορική παράδοση προϋποθέτει μια πλούσια και διαρκώς δημιουργική μνήμη. Αρθρώνεται μέσα στη συλλογικότητα και απαιτεί τη δημοκρατική συμμετοχή. υπακούει στην πνευματική κοινοκτημοσύνη και μέσα από την προσωπική έκφραση κατορθώνει την ομαδική δημιουργία. Πάνω σ' αυτόν τον πολύπλοκα διατεταγμένο καμβά ο Γιάννης Κιουρτσάκης συνθέτει την εικονογραφία και τη σημειωτική του Καραγκιόζη…

Η μελέτη του Γ. Κιουρτσάκη δεν είναι ένα απλό λήμμα στην εκτεταμένη βιβλιογραφία για τον Καραγκιόζη. Πέρα από το ότι αποτελεί συστηματική εργασία, συγκροτεί ολοκληρωμένη επιστημονική προσέγγιση. Συνδυάζοντας τη θεωρία της σύγχρονης επικοινωνίας, τα πρόσφατα συμπεράσματα της μοντέρνας λαογραφίας, τη γλωσσολογία του Roman Jacobson και, το κυριότερο, την κριτική της παραδοσιακής ελληνικής λαογραφίας ο συγγραφέας δίνει μια θεωρία και, ταυτόχρονα, κατορθώνει μιαν εμπειρική έρευνα.
Η αξία της φαίνεται διπλή. Πρώτα για τη γοητευτική - υποδειγματική - γλώσσα. Χωρίς να αισθηματολογεί υποβάλλει μιαν υπόγεια προσωπική ένταση. Ανασκαλεύει το μύθο και γνωρίζει την ποίηση. ψηλαφεί την αθωότητα ενός ανέκκλητα χαμένου κόσμου. Μετά γιατί πλησιάζει απροκατάληπτα - πέρα από τον εθνικισμό και τη θολή προγονοπληξία - το φαινόμενο της προφορικής λογοτεχνίας και μας κάνει να σκεφτούμε βαθιά πάνω σ' αυτό. Παρουσιάζοντας το παράδειγμα του Καραγκιόζη αποδεικνύει μια σπάνια ενότητα θεωρίας και πράξης. Αξίζει νομίζω τον κόπο να τη διαβάσουμε και να τη ξαναστοχαστούμε πολλές φορές.

Βαγγέλης Χατζηβασιλείου
Κριτικός λογοτεχνίας
Περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ, Νο 98, 11-7-1984

Καρναβάλι και Καραγκιόζης. Οι ρίζες και οι μεταμορφώσεις του λαϊκού γέλιου. Μελέτη. Αθήνα, Κέδρος, 1985. Σελ. 576. ISBN: 960-04-1053-4.

Β΄ ΚΡΑΤΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΔΟΚΙΜΙΟΥ

… το θεμελιώδη κώδικα του Καρναβαλιού εξερευνά με υποδειγματική μέθοδο ο Γιάννης Κιουρτσάκης, ξεκινώντας από τη θεωρία του ρώσου στοχαστή Μπαχτίν για το λαϊκό γέλιο στο Μεσαίωνα, για να καταλήξει στην εντυπωσιακή αποκάλυψη της "καρναβαλικής ρίζας του Καραγκιόζη". Αποκαλύπτοντας και το νεοελληνικό πρόσωπο που κρύβεται και συνάμα φανερώνεται πίσω από το προσωπείο του κωμικού ήρωα.
Ένα συναρπαστικό βιβλίο για το ατέρμονο παιχνίδι του κόσμου - παιχνίδι του σύμπαντος και του ανθρώπου, της ζωής και του θανάτου, του θανάτου και της αναγέννησης, της σοφίας και της τρέλας, της κοινωνίας και του χρόνου…

Λάμπρος Λιάβας
Μουσικολόγος
Εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 5-3-1995

Σαν Μυθιστόρημα. Αθήνα, Κέδρος, 1995. Σελ. 576. ISBN: 960-04-1026-7

ΒΡΑΒΕΙΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΟΣ "ΔΙΑΒΑΖΩ"

Πολύπλευρο και συναρπαστικό, το αυτοβιογραφικό "Σαν μυθιστόρημα" του Γιάννη Κιουρτσάκη αποτελεί βασικό έργο της σύγχρονης πεζογραφίας μας για τη διερεύνηση και τον προσδιορισμό της ελληνικής και της ευρωπαϊκής μας ταυτότητας. Ανιχνεύοντας μέσα από την προσωπική και την οικογενειακή του ιστορία, τους δεσμούς, τη συγγένεια και τις ιδιαιτερότητες, την έλξη μας και την άπωση απέναντι στη Δύση, απέναντι στον πολιτισμό της που κυριάρχησε για να γίνε σήμερα παγκόσμιος, ο Γιάννης Κιουρτσάκης συμμετέχει μέσω του μυθιστορήματος του σε έναν πανευρωπαϊκό προβληματισμό για την τύχη και τη μοίρα μας στο παρόν και το μέλλον…

Ελισάβετ Κοτζιά
Κριτικός λογοτεχνίας
Εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 14-5-1995

Σαν Μυθιστόρημα

Το "Σαν Μυθιστόρημα" δεν είναι αμιγές μυθιστόρημα, ούτε απομνημόνευμα, ούτε αυτοβιογραφία, ούτε αφηγηματικό δοκίμιο. Πρόκειται για ένα είδος "μεικτό, αλλά νόμιμο", για ένα επιτυχημένο κράμα στοιχείων απ' όλα τα παραπάνω είδη.
Ο συγγραφέας, γνωστός μέχρι σήμερα ως μελετητής και δοκιμιογράφος, με θέματα γύρω από τον Σεφέρη, την παράδοση και τον Καραγκιόζη, εμφανίζεται με τούτο το βιβλίο ως έμπειρος και ικανός αφηγητής…
Συχνά το βιβλίο θυμίζει σελίδες του Μαρσέλ Προυστ. Οι πρώτες, παιδικές, εμπειρίες του πρωταγωνιστή -αφηγητή είναι διατυπωμένες με αφοπλιστική αμεσότητα και ένταση, ώστε ξεφεύγουν από την ατομική περίπτωση στη οποία αναφέρονται και αποκτούν ευρύτερες διαστάσεις…

Δημήτρης Δασκαλόπουλος
Ποιητής, βιβλιογράφος
Εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 16-5-1995

Σαν μυθιστόρημα

Το Σαν Μυθιστόρημα του Κιουρτσάκη είναι και αυτοβιογραφία και απομνημόνευμα μαζί.
Είναι από τα πιο βιωματικά βιβλία που έχω διαβάσει και στη σύλληψή του και στη γέννησή του και στην ανέλιξη της γραφής του. Όμως ο Κιουρτσάκης, ιστορώντας τη ζωή του, ανοίγοντας τον εαυτό του σε μια εκ βαθέων εξομολόγηση, συνάμα τον αποσβήνει διαρκώς, έτσι που η αφήγησή του γίνεται ολοένα και πιο πολύ μια δική μας ψυχική υπόθεση…
Μέσα από την αγωνία και το πάθος της προσωπικής το αναζήτησης, αναγνωρίζουμε, ο καθένας χωριστά και νομίζω όλοι μαζί, όσοι διαβάσαμε αυτό το βιβλίο - ένα από τα πιο σημαντικά της λογοτεχνίας μας τα τελευταία πενήντα χρόνια, κατά τη γνώμη μου -, αναγνωρίζουμε δικές μας παράλληλες αγωνίες και πάθη του εαυτού μας και το τόπου μας, που η γραφή του Κιουρτσάκη τα ζωντανεύει έτσι σάμπως να έμειναν ανέγγιχτα από τη λησμονιά, έτσι σάμπως να τα ξαναζούμε τώρα εμείς όπως τα έζησαν εκείνοι που υπάρχουν ή δεν υπάρχουν πια, κι όπως θα τα ξαναζήσουν οι επερχόμενοι σαν να υπήρξαν τότε.

Γιώργης Παυλόπουλος
Ποιητής
Περιοδικό ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ, Νο 33,
Χειμώνας 1995-96

Σαν Μυθιστόρημα

…Πυρήνας του μυθιστορήματος είναι η ψυχική και πολιτισμική εξιχνίαση της αυτοκτονίας του μεγαλύτερου αδελφού του αφηγητή. Γύρω από αυτό το δεσπόζον συμβάν του μύθου υφαίνεται η τρίκλωνη μνήμη του συγγραφέα - αφηγητή: το χωρόχρονο του πατέρα, του αυτόχειρα, του μικρότερου αδελφού.
Ο συγγραφέας - αφηγητής δεν εξιδανικεύει ούτε ελεεινολογεί την προσωπική του μοίρα και το οικογενειακό παρελθόν του. Χωρίς να χαρίζεται στον εαυτό του και στους άλλους δεν ευτελίζει τα βιώματα και τις αναμνήσεις του. Και αυτό δεν είναι μικρή κατάκτηση όταν έχουμε να κάνουμε με τέτοιας "θερμοκρασίας" υλικό. Με μνημονικές παλινδρομήσεις, με παρεμβολές ποικιλώνυμων ντοκουμέντων και με δοκιμιακές ανακεφαλαιώσεις συνθέτει μια πολυφωνική αφήγηση.
Το "Σαν μυθιστόρημα" του Γιάννη Κιουρτσάκη είναι ταυτόχρονα ένα ανοιχτό και ένα ερμητικό βιβλίο. Ανοιχτό στο βαθμό που συνομιλεί με τον Προυστ, τον Μπαχτίν, την αυτοβιογραφία, την παρωδία.
Και ερμητικό καθώς αποδεικνύει, με σαγηνευτικό τρόπο, ότι εμπειρία είναι αυτό ακριβώς που δεν μεταδίδεται στον άλλο.

Μισέλ Φάις
Συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας
Εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ, 31-3-1996

Εμείς οι Άλλοι, Αθήνα, Κέδρος 2000. Σελ. 384. ISBN: 960-04-1731-8.

…Στο πρόσφατο μυθιστόρημά του - δεύτερο μέρος της σχεδιαζόμενης τριλογία του - που τιτλοφορείται Εμείς οι Άλλοι, ο Κιουρτσάκης περνά με μεγαλύτερη σταθερότητα στη μυθιστορηματική του σύνθεση. Το ιστορικό πλαίσιο είναι διαρκώς παρόν, καθώς ο ενεστώτας είναι ο χρόνος γραφής και όλα παρουσιάζονται ωσάν να συμβαίνουν αυτή τη στιγμή. Ο χρόνος αναφοράς είναι η περίοδος από το 1960 έως το 1985. Ο ήρωας του μυθιστορήματος ζει, σκέφτεται, διαλέγεται με όσα συμβαίνουν γύρω του και κυρίως μονολογεί. ένας συνεχής εσωτερικός μονόλογος, ωστόσο ανοιχτός, επικοινωνιακός, καθώς θέτει διαρκώς ερωτήματα προς απάντηση.
Ένας νέος στην κρίσιμη ώρα του, πνευματική και συναισθηματική, κινείται μέσα στα γεγονότα, ζει τη δική του ζωή αλλά και τη ζωή των άλλων, αμφισβητεί, ερωτεύεται, νοσταλγεί…
Μια διαρκής κίνηση, που ακολουθεί την κίνηση της ιστορίας αλλά και την κίνηση της μοίρας, διαπερνά όλη την αφήγηση που δεν στέκεται σε εύκολους ψυχολογικούς προσδιορισμούς, αλλά ακολουθεί τις διαδρομές του ήρωα μέσα στο συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο…
Ο Κιουρτσάκης ρίχνει την επικοινωνιακή του γέφυρα προς τον αναγνώστη και επιχειρεί να τον εντάξει στη συγγραφική διαδικασία. Μια προοπτική που, θα βρει την πλήρη διαμόρφωσή της, όταν θα ολοκληρώσει την τριλογία του.

Άντεια Φραντζή
Ποιήτρια
Περιοδικό ΑΝΤΙ, Νο 728, 29-12-2000

Εμείς οι άλλοι

…Ο συγγραφέας, από το πρώτο προς το δεύτερο πεζογράφημά του πραγματοποιεί ένα ποιοτικό άλμα και πετυχαίνει να μας δώσει ένα μυθιστόρημα εξαιρετικής σημασίας και βαρύτητας. Κοντολογίς, ένα από τα σημαντικότερα μεταπολεμικά μυθιστορήματά μας…

Γιώργος Αράγης
Κριτικός λογοτεχνίας
Περιοδικό ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, Νο 1729,
Δεκέμβριος 2000

Εμείς οι άλλοι

Νομίζω πως ο Γιάννης Κιουρτσάκης, με το Εμείς οι άλλοι, κατακτά ΄μια παγκόσμια πρωτοτυπία: να καταστήσει ήρωα σε ένα μυθιστόρημα την ιδεολογία…

Ως γνήσιος ήρωας μυθιστορήματος η ιδεολογία αυτή εξελίσσεται: από μικρή και ανώριμη, μεγαλώνει και ωριμάζει. Απλοϊκή στην αρχή της αφήγησης, περνά φάσεις και φάσεις, ώσπου στο τέλος βγαίνει πιο σταθερή και κατασταλαγμένη. Αν στην αρχή λειτουργούσε με απλουστευτικές διαιρέσεις - η Ελλάδα είναι το φως, η Ευρώπη το σκότος - στο τέλος καταλήγει σε σοφότερες διατυπώσεις, αυτές που ορίζονται από τον τίτλο: το "ίδιο" κλείνει πάντα μέσα του το "άλλο", τα "διαφορετικά" και τα "αντίθετα" δεν είναι τόσο διαφορετικά και τόσο αντίθετα όσο φαίνονται…
Η γλώσσα του, δουλεμένη, στιλβωμένη και ακριβής, ένας ρυθμός που σε βοηθά να πας παρακάτω. Αλλά δεν είναι βέβαια μόνο αυτή. Τελικά μέσα από τη ροή των ιδεών προβάλλει και ένα υποκείμενο, ένας άνθρωπος που μπορεί να αγγίξει ή και να συγκινήσει βαθιά τον αναγνώστη…

Αγγέλα Καστρινάκη
Συγγραφέας, Πανεπιστημιακός
Εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 9-2-2001

Εμείς οι άλλοι

…Θα χαρακτήριζα το Εμείς οι άλλοι χωρίς να διστάσω καθόλου ολοκληρωμένο ιστορικό μυθιστόρημα…
Το καινούριο στοιχείο με το μυθιστόρημα του Κιουρτσάκη είναι ότι ο "εαυτός" του με τον οποίο ξεκινάει η ιστορία δεν είναι ο ίδιος μ' αυτόν που την τελειώνει..
Ο Κιουρτσάκης δεν έγραψε μόνο για γεγονότα (μη κατ' ανάγκη ιστορικά) που σημάδεψαν από το 1960 και επί μία εικοσιπενταετία τη χώρα μας και τον κόσμο ολόκληρο. Δε σχολίασε και δε μυθιστορηματοποίησε καταστάσεις ούτε ως εξωτερικός παρατηρητής ούτε ως άνθρωπος που πήρε μέρος στα συμβάντα και που έχει και αυτός, κατά συνέπεια, το δικό του μερτικό. Ο Κιουρτσάκης γράφει μέσω της ιστορίας την ιστορία του. Μας δείχνει την πραγματική και συγκεκριμένη ιστορία μίας και μοναδικής ύπαρξης: της δικής του. Ταυτόχρονα καταγράφει την ιστορία που ανατρέπει τα σχέδιά του, που αναποδογυρίζει τα πεπρωμένα του, την ιστορία έτσι όπως τη βλέπει ο συνεχώς μεταβαλλόμενος εαυτός του. Ο συθέμελα, εξαιτίας της, άλλος Κιουρτσάκης, ο ήρωας του μυθιστορήματός του…

Λάκης Προγκίδης
Δντής του Περιοδικού L' ATELIER DU ROMAN
Περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ, Νο 417,
Απρίλιος 2001


Απόσπασμα από το Εμείς οι Άλλοι

Ιδού - συνέχιζε τους λογισμούς του - παρ' όλες μας τις προφητείες, αυτός ο αμαρτωλός κόσμος τον οποίο είχε γεννήσει η Δύση και που μας είχε όλους αναθρέψει, ο δικός μας κόσμος, όχι μόνο δεν είχε βουλιάξει από τις αμαρτίες του, αλλά ήταν πιο ακμαίος, πιο αναιδώς υγιής από ποτέ: ποτέ άλλοτε στην Ιστορία η ανθρωπότητα δεν είχε συσσωρεύσει τόση δύναμη και τόσον πλούτο, ποτέ δεν είχε προσφέρει τόση καλοπέραση, τουλάχιστον στους "νικητές". Μα και ποτέ άλλοτε δεν είχε φανερώσει τόσο ωμά τη γύμνια της και το κενό της - αυτό το πελώριο μηδέν που έχασκε στην καρδιά της και τώρα πορευόταν στα τυφλά από πρόοδο σε πρόοδο και από κατάρρευση σε κατάρρευση - μπορεί και προς μια τελική καταστροφή, που δεν θα έκλεινε πια μέσα της καμιά ελπίδα αναγέννησης, όπως θα το ήθελαν οι θρησκείες μας και οι εσχατολογικές φιλοσοφίες μας. Κι εμείς, που είχαμε ονειρευτεί αλλιώς το αύριο, δεν είχαμε καταφέρει να του δώσουμε κανένα νόημα - τώρα που εκείνο είχε γίνει σήμερα. Εμείς: όλοι οι άνθρωποι που είχαμε πιστέψει στις αγαθές δυνάμεις της ζωής - οι δάσκαλοι, οι φίλοι και οι δικοί του κι όλοι εκείνοι που είχε συναπαντήσει κάποτε στον δρόμο της ζωής του και αχώριστα από κείνους αυτός ο ίδιος. μα και οι άλλοι, όλοι οι άλλοι που δεν είχε ποτέ γνωρίσει, οι πολιτικοί και οι διανοούμενοι, οι Αθηναίοι και οι χωριάτες (ακόμα κι εκείνες οι "άγιες" γριούλες), οι Έλληνες και οι Ευρωπαίοι, οι Αμερικάνοι και οι Ασιάτες, όλοι οι άνθρωποι αυτής της εποχής, όλοι μας ανεξαιρέτως είχαμε δουλέψει, ποιος λίγο ποιος πολύ κι είτε το θέλαμε είτε όχι, είτε το ξέραμε είτε όχι, για να γίνει αυτό το απέραντο εργοστάσιο που εξαντλούσε το φως του κόσμου. Και δεν ωφελούσε πια καθόλου να ρίχνουμε το φταίξιμο στο "σύστημα", δηλαδή ξανά και ξανά στους "άλλους". Σίγουρα, το "σύστημα", ήταν απρόσωπο και σατανικό, ακόμα πιο σατανικό απ' ό,τι είχαμε υποθέσει. και ασφαλώς πίσω από τα γρανάζια του κρύβονταν και κινούνταν πάντα κάποιοι άλλοι. Όμως κι εκείνοι οι άλλοι ήταν άνθρωποι όμοιοι μ' εμάς: αυτή η πρωτοφανής κρίση περνούσε υποχρεωτικά μέσα απ' όλους μας, είχε για όχημά της τα σώματα και τις ψυχές μας - ήμασταν όλοι, είτε μας άρεσε είτε όχι, οι αναγκαίοι συνεργοί της. Ναι, στο βάθος των πραγμάτων, οι "ά λ λ ο ι" ή μ α σ τ α ν ε μ ε ί ς - τι ήταν λοιπόν εκείνο που έδινε στο "σύστημα" την εφιαλτική ικανότητα να παραμορφώνει το πρόσωπο όλης της γης και του καθενός μας, αν όχι ακριβώς το γεγονός ότι εκείνοι οι "άλλοι", οι υποτιθέμενοι "κακοί", οι υποτιθέμενοι εχθροί μας (όποιοι κι αν ήταν) είχαν τρυπώσει μέσα μας κι είχαν αλώσει την ίδια την ψυχή μας; ότι μας είχαν κάνει όμοιούς τους; ότι εμείς οι ίδιοι είχαμε τώρα γίνει άλλοι - εκείνοι ακριβώς οι "άλλοι"; Και είχε πια έρθει ο καιρός να πιούμε ως τον πάτο το πικρό ποτήρι της ήττας και της εξορίας, με την επίγνωση ότι κανένας υπερκόσμιος ή εγκόσμιος Μεσσίας, καμιά πολιτική δράση, καμία ιδεολογία και καμιά θρησκεία δεν θα μπορούσε, από εδώ κι εμπρός, να μας εγγυηθεί τη σωτηρία. και ότι παρ' όλα αυτά δεν είχαμε άλλον δρόμο παρά να αγωνιστούμε όλοι μαζί και ο καθένας χωριστά, με όσες δυνάμεις μας απέμεναν, γιατί εκείνο που χανόταν ήταν η ίδια η ανθρώπινη ψυχή - τι άλλο, κατά βάθος, είχε πασχίσει να πει κι αυτός με τα βιβλία του;
Έξαφνα, έπιασε τον εαυτό του να σιγοτραγουδάει και σάστισε - μα τι του συνέβαινε; Πλήρωσε τον καφέ του και βγήκε στην πλατεία με μιαν ανήμερη λαχτάρα να βυθιστεί στο πλήθος.
Τώρα το ήξερε: εκείνη η θεϊκή παρουσία που είχε ανακαλύψει κάποτε στον μικρό του τόπο είχε οριστικά χαθεί, τουλάχιστον από τα δικά του μάτια, και δεν έμελλε να την ξανανιώσει ποτέ στο μέλλον. Άλλωστε, ποιος μπορούσε να τον διαβεβαιώσει πως όλα όσα είχε ζήσει ήταν η πραγματικότητα και όχι κάποια πλάσματα της φαντασίας του, κάποιοι αντικατοπτρισμοί της νοσταλγίας του - κι ας τα είχε αντικρίσει με τα μάτια του κι αγγίξει με τα δάχτυλά του; Στο κάτω -κάτω, πως μπορούσε να είναι σίγουρος πως είχε στ' αλήθεια ζήσει τη ζωή του, έτσι που την είχε αφήσει να περνάει κλεισμένος τον περισσότερο καιρό σ' ένα δωμάτιο, πώς να'ναι σίγουρος πως δεν την είχε απλώς ονειρευτεί; Και όμως τώρα τραγουδούσε - τι του έδινε τόσο κέφι; Μα ίσως μόνο και μόνο το αίσθημα πως είχε επιτέλους ξυπνήσει από αυτό το όνειρο. Και το ξύπνημά του δεν μπορούσε να είναι τίποτε άλλο από το έ ρ γ ο, το μικρό, το ελάχιστο έργο που είχε καταφέρει να δημιουργήσει και που τον είχε γιατρέψει από την ουτοπία του φανερώνοντάς του την κρυμμένη της αλήθεια. το έργο που ήταν ό,τι πιο δικό του, ό,τι πιο στέρεο, ό,τι πιο πραγματικό είχε θρέψει η ψυχή του και που τώρα υπήρχε ανεξάρτητα από αυτόν, θα εξακολουθούσε να υπάρχει κι ύστερα από αυτόν - κι ας το είχε πλάσει μόνο με τη φευγαλέα ύλη των ονείρων του. Παράξενο: μήπως λοιπόν η ζωή δεν ήταν τίποτε άλλο παρά η πρώτη ύλη για να πλαστεί το έργο; Μήπως το όνειρο δεν ήταν παρά η ζωή, το ξύπνημα το έργο; Μήπως η μόνη αληθινή ζωή ήταν το έργο;
Η ανέλπιστη ευδιαθεσία του δυνάμωνε. Πλησίαζε πια στο Σύνταγμα κι έβλεπε με άλλα μάτια το πλήθος του Σαββάτου. κοίταζε πάλι τα νέα παιδιά που τον προσπερνούσαν κι ένιωθε ξαφνικά για κείνα μια στοργική αδελφοσύνη. ξανάβλεπε τον εαυτό του έφηβο μέσα σ' αυτούς τους ίδιους δρόμους κι αισθανόταν πάλι νέος. και συλλογιόταν πως τώρα θα έβρισκε ίσως τον τρόπο να ξαναζήσει πιο βαθιά όλη τη ζωή που είχε αφήσει να περάσει - χάρη σ' ένα καινούργιο έργο.
Ά, βέβαια! Στο βάθος των πραγμάτων, και η δική του ήττα έκρυβε ίσως μέσα της μια νίκη. Όσο κι αν είχε ματαιοπονήσει σε όλη του τη νιότη για να γίνει ποιητής, όσες δυνάμεις και όσα χρόνια κι αν είχε σπαταλήσει για να βρει τον δρόμο του, τώρα το καταλάβαινε: καμιά στιγμή από την ξοδεμένη του ζωή δεν είχε πάει αληθινά χαμένη, αφού όλες του οι δοκιμασίες, όλες του οι άκαρπες προσπάθειες, όλες του οι αποτυχίες τον είχαν οδηγήσει ασυναίσθητα εκεί -στο μικρό αλλά κατορθωμένο έργο. Και τελικά, ό,τι κι αν έλεγε, αυτή τη ζωή τ η ν ε ί χ ε ζ η σ ε ι: τι άλλο ήταν η ευαισθησία και η σκέψη και η γνώση που είχε βάλει μέσα στα βιβλία του αν όχι ακριβώς ζωή - ζωή στην πιο υψηλή, την πιο καλή μορφή της;