 |
ΕΛΛΗΝΕΣ
ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
ΜΙΣΕΛ
ΦΑΪΣ
 
Photo:
© E.KE.BI, 2001. Ορδόλης
Βιογραφικό
σημείωμα
Ο
Μισέλ Φάις, εβραϊκής καταγωγής, γεννήθηκε στην
Κομοτηνή την Πρωταπριλιά του 1957.Σπούδασε Οικονομικά
στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Εργάζεται ως κριτικός λογοτεχνίας (εφημ. "Ελευθεροτυπία",
περ. "Ithaca",κ.α.) και ως επιμελητής
εκδόσεων σε διάφορους εκδοτικούς οίκους.
Το μυθιστόρημά του Αυτοβιογραφία ενός βιβλίου
μεταφέρθηκε επί σκηνής από τα Δημοτικά Περιφερειακά
Θέατρα Κομοτηνής και Πατρών. Η συλλογή διηγημάτων
Απ' το ίδιο ποτήρι και άλλες ιστορίες τιμήθηκε
με το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος του 2000.
Ασχολείται με τη φιλολογική και εικαστική αποκατάσταση
του λαογράφου, αισθητικού και ζωγράφου Τζούλιο
Καίμη. Κυκλοφορούν τα βιβλία: Ελληνικά τοπία και
Ένας αποσιωπημένος (Εκδόσεις Γαβριηλίδης 1993
& 1994), Σάνταγκα η Έξη κανόνες της ζωγραφικής
και Το σπίτι του Ροδάκη στην Αίγινα (Εκδόσεις
Ακρίτας 1997).
Δημοσίευσε το βιβλίο - λεύκωμα Ύστερο βλέμμα.
(Εκδόσεις Πατάκη, 1996). Πρόκειται για μια έκδοση
με ταφικές φωτογραφίες από όλη την Ελλάδα, εμπλουτισμένο
με 45 κείμενα συγγραφέων και καλλιτεχνών σχετικά
το πένθος. Επιμελήθηκε για το Υπουργείο Πολιτισμού
το ηχητικό αρχείο Φωνές της Γραφής (1998) αποτυπώνοντας
σε δίσκους ακτίνας 32 πεζογράφους και ποιητές.
Βιβλία
του Μισέλ Φάις
Αυτοβιογραφία ενός βιβλίου, Αθήνα, Καστανιώτης,
1994. Σελ. 260, ISBN: 960-03-1189-7
Από το ίδιο ποτήρι και άλλες ιστορίες (κρατικό
Βραβείο Διηγήματος 2000). Αθήνα, Καστανιώτης 1999.
Σελ. 272. ISBN: 960-03-2516-2.
Aegypius Monachus, Αθήνα, Καστανιώτης, 20001.
Σελ. 88. ISBN: 960-03-3020-4.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΜΙΣΕΛ ΦΑΪΣ
In
French:
Autobiographie d' un livre. [tr.by]: Francoise
Arvanitis, Paris: Hatier, 1996. Sel. 264 ISBN:
976-2218-70508-3
1.
Aνθολογίες:
In English:
Greece (edited by Artemis Lemtis). Autobiographie
of a book (απόσπασμα) Whereaboutspress San Francisco,
Callifornia 1997. Translated by: Yiorgos Anagnostou
Σελ. 186-203. ISBN:1-883513-04-9
Στα
τσέχικα:
Cerne Olivy, Steliosi, jsi vedle (Στέλιος, είναι
λάθος)
Επιλογή - μετάφραση πρόλογος: Αλεξάντρα Buchler
Σελ. 30-35.
ISBN: 80-161-73-07-0
2.
Περιοδικά
Ιn English:
- Mondo Greco, Stelio you are all wrong (διήγημα
Απ' το ίδιο ποτήρι και άλλες ιστορίες) Fall 1999,2
Sel. 135-138.
- Harvard Review, Bzzz, Bzzz, Bzzz (διήγημα Απ'
το ίδιο ποτήρι και άλλες ιστορίες) Number Eighteen,
Spring 2000. Σελ. 23-27
- Ithaca, ETC (διήγημα Απ' το ίδιο ποτήρι και
άλλες ιστορίες) Issue 8, March-April 2001. Σελ.
21-23.
Ο συγγραφέας Μισέλ Φάις
…Η Αυτοβιογραφία ενός βιβλίου είναι ένα από τα
πιο αυτοαναφορικά μυθιστορήματα. Μπορεί στο παρελθόν
και άλλοι Έλληνες λογοτέχνες όπως ο Αλέξανδρος
Κοτζιάς ή ο Θανάσης Βαλτινός, ακολουθώντας ενδεχομένως
τον Ντος Πάσος, να χρησιμοποίησαν κειμενικά ντοκουμέντα,
εντούτοις η ρεαλιστική πρόθεση σε αυτά τα κείμενα
παραμένει.
…Στον Φάις αυτή η ρεαλιστική και αναπαραστατική
υστεροβουλία αναιρείται, αν και φαινομενικά στην
αρχή δίνει την εντύπωση ότι την καλλιεργεί. Μπορεί
ο αναγνώστης να ανασυνθέσει μέσες άκρες την ιστορία
της πόλης, αλλά δεν αποβοηθείται ουσιαστικά στο
έργο του από τον συγγραφέα. Αν θα μπορούσαμε να
συνδέσουμε το βιβλίο του Φάις με κάποιους παλαιότερους
λογοτέχνες αυτοί θα ήταν ο Καβάφης με την πληθώρα
των προσωπείων και των κειμενικών του θραυσμάτων
και ο Παπαδιαμάντης με τη Φόνισσσα όπου ο ετεροβιογραφισμός
και τα όνειρα παίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο.
Το βιβλίο του Φάις θα αποκτήσει, νομίζω, μια κομβική
σημασία στην Ιστορία της Ελληνικής λογοτεχνίας
γιατί συνδυάζει τον μοντερνισμό (με την εσωστρέφειά
του, την αυτοβιογραφική γραφή, την εναλλαγή της
εστίασης και της αφηγηματικής φωνής και τον κατακερματισμό
της νοηματικής ακολουθίας) με τον μεταμοντερνιστικό
διάλογο του ομοίου και του έτερου και την απουσία
νοήματος. Ο Φάις πατάει μεν στον μοντερνισμό του
Προυστ και του Κάφκα με την Κομοτηνή να γίνεται
το δικό του Κομπρέ, η δική του Πράγα, διακατέχεται
όμως και από τη μεταμοντερνιστική υποψία και αυτοαναίρεση
καθώς και από την αδυναμία νοηματοδότησης. Αν
και διαθέτει το μεταμοντερνιστικό παιχνίδισμα
των επιπέδων, των εκδοχών, των φωνών εντούτοις
η ατμόσφαιρα του μυθιστορήματος είναι μοντερνιστική,
σχεδόν Καφκική. Η μοναξιά, η θλίψη και ο θάνατος
είναι αυτά που διαμορφώνουν τη διάθεση του βιβλίου.
Σε αυτό συντελεί και η μακάβρια αφήγηση του νεκροθάφτη
κατά την επίσκεψη στο νεκροταφείο Κομοτηνής.
Πρόκειται εντέλει για ένα έξυπνο και σύνθετο μυθιστόρημα.
Ο Φάις συνυφαίνει και υπερβαίνει διαδοχικά μέσα
στο βιβλίο του το φάσμα τριών ρευμάτων: του ρεαλισμού,
του μοντερνισμού και του μεταμοντερνισμού, συνδυάζοντας
έντεχνα την ιστορία με τη μνήμη, την αυτοβιογραφία
με τη μυθοπλασία ξέροντας να χειρίζεται τον αναγνώστη
του αλλά και να του αφήνει πρωτοβουλίες.
Δημήτρης Τζιόβας
Δντής κέντρου Βυζαντινών,
Οθωμανικών και Νεοελληνικών Σπουδών
Παν/ Birminghamm
Δεκατρία διηγήματα που κινούνται θεματικά πάνω
στους παράλληλους άξονες: ταυτότητα- ετερότητα,
οικουμενικότητα - ξενικότητα, φιλία - έρωτας -θάνατος,
ατομική- ιστορική μοίρα. Τα πρόσωπα ανήκουν σε
διάφορες κοινωνικές ομάδες, εθνότητες, ηλικίες
και μορφωτικές βαθμίδες, είναι όμως, κατά κανόνα,
σημαδεμένα από την οικογενειακή και κοινωνική
παθογένεια ή από την ιστορία: περιθωριακοί, μοναχικοί,
εγκαταλειμμένοι υπερήλικες, ενοχικοί και φοβικοί,
αιώνιοι αντίδικοι προς τους ανιόντες, τους κατιόντες
ή προς τον παρτεναίρ, οικονομικοί και μειονοτικοί
μετανάστες, θύματα του αιματηρού κοσμοπολιτισμού
των Βαλκανίων ή της διάλυσης του "υπαρκτού
σοσιαλισμού" κ.τ.λ.
Τα διηγήματα καταγράφουν, θα έλεγε κανείς, μια
γενική έξοδο -στο αδιέξοδο συχνότερα-. Έξοδος
από κάποια φονική ή αβίωτη πραγματικότητα, από
φόνο πραγματικό ή συμβολικό, έξοδος από την οικογένεια
και την κανονικότητα, από την επίφαση μιας ισορροπίας
ζωής, από τις κοσμοσωτήριες ιδεολογίες και τα
συστήματα, από την παράδοση και την ιστορία. Και
έξοδος τελική: από τη ζωή στο θάνατο. […]
Ξαναβρίσκει κανείς στα διηγήματα αυτά την αφηγηματική
φλέβα και την πρωτοτυπία που είχαν εντυπωσιάσει
στο πρώτο έργο του Μισέλ Φάις, την Αυτοβιογραφία
ενός βιβλίου (1994), μια νεωτερική ανατομία ρεαλιστικού
μυθιστορήματος: άνετη μετάβαση από τον εξωτερικό
στον εσωτερικό κόσμο, ακριβολογία και δυνατή προέκταση,
συγκίνηση και ειρωνεία. Η ίδια δυναμική γραφή
ανασκόπτει, ταξινομεί, χαλιναγωγεί μια εμπειρία
ρευστής ελληνοβαλκανικής πραγματικότητας, είτε
μιας αστικής ψυχο-ηθογραφίας αγχοτικής, χωρίς
σταθερές. Προέχουν οι εγγραφές της εξωτερικής
θηριωδίας και οι άγριες ως οικείες όψεις της ετερότητας/
ξενότητας.
Αντισταθμίζονται όμως από την διακριτική ειρωνεία,
το χιούμορ και τη συμπάθεια.
Ανατρέποντας την "κανονικότητα" και
του διηγήματος ως είδους, οι ιστορίες αυτές μετέρχονται
τεχνικές του μυθιστορήματος ή του σεναριακού ντεκουπάζ.
Δημήτρης Ραυτόπουλος
Κριτικός λογοτεχνίας
Περιοδικό ITHACA, Aρ. 7, 1/2/2001
Τι έγραψε ο τύπος για τα βιβλία
του ΜΙΣΕΛ ΦΑΙΣ
(αποσπάσματα
από κριτικές και συνεντεύξεις)
Αυτοβιογραφία
ενός βιβλίου, μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης,
1994. ISBN: 960-03-1180-7.
Υπάρχουν
αυτοβιογραφίες και αυτοβιογραφίες και αυτοβιογραφίες:
πραγματικές και φανταστικές, άμεσες και έμμεσες,
ενδιαφέρουσες και αδιάφορες, ανθρώπινες πάντως
ή, τουλάχιστον, ανθρωπομορφικές. Τώρα αποκτούμε
και την αυτοβιογραφία ενός βιβλίου. Περί τίνος
πρόκειται; Θα μπορούσα να συνοψίσω την υπόθεση
με μια φράση, ως εξής: ένας νέος αφηγείται την
ιστορία του που είναι συνάμα και η ιστορία ενός
βιβλίου. Ή αλλιώς: ένα βιβλίο αφηγείται την ιστορία
του που είναι συνάμα και η ιστορία ενός νέου.
Αυτοβιογραφία και αυτοαναφορικότητα λοιπόν: δύο
λέξεις -τεχνικοί όροι που αποδίδουν με αρκετή
ακρίβεια αυτό που θέλω να πω.
Προσθέτω ότι ο νέος είναι εξίσου προβληματικός
και προβληματισμένος. Προβληματικός με όλα και
με όλους: με τον εαυτό του, με τους γονείς του,
με το φίλο του, με τη φιλενάδα του, ακόμα και
με την πόλη του την Κομοτηνή. Ερώτημα: ακόμα και
με τη γραφή; Να που βρίσκεται η ουσία. Γιατί,
σε τελευταία ανάλυση, από τη στιγμή που μπαίνουμε
στο χώρο της λογοτεχνίας, αυτό που δικαιώνει οποιαδήποτε
προβληματική ή προβληματικότητα δεν μπορεί να
συνδέεται άμεσα με τη γραφή και με τη στρατηγική
της.
Παναγιώτης Μουλλάς
Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Περιοδικό ΑΝΤΙ, Αρ. 593, 8-12-1995
Αυτοβιογραφία
Η Αυτοβιογραφία ενός βιβλίου είναι ένα βιβλίο
που διατρέχει κινδύνους: τον κίνδυνο να αποδειχτεί
καμουφλαρισμένη αυτοβιογραφία του συγγραφέα του
- και αυτόν τον ξεπερνά με επιτυχία χάρη στην
αφηγηματική στρατηγική που υιοθετεί ο Φάις, τη
στρατηγική του κατόπτρου ή του ειδώλου. τον κίνδυνο
να εκληφθεί ως ιστορικό χρονικό ενός τόπου - και
αυτόν τον υπερβαίνει χάρη στο βασικό φίλτρο που
τοποθετείται ανάμεσα στη γραφή και στα πράγματα:
το χιούμορ.
Έτσι, η αυτοβιογραφία γίνεται αυτό που είναι:
έργο λογοτεχνίας, μυθιστόρημα.
Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου η μικρή ζωή ενός
μεγάλου τόπου διεκδικεί τα δικαιώματά της. Και
τα κατακτά απολύτως. Μεγάλος τόπος: η χοάνη των
Βαλκανίων. Μικρή ζωή η συγκεκριμένη ατομικότητα
που αντιστέκεται, πάσχουσα και υπομένουσα, στον
αμείλικτο τροχό της Ιστορίας.
Μέσα στο περιβάλλον μιας Κομοτηνής που χαρακτηρίζεται
από τη σοφία του οικοσυστήματος του πεπρωμένου.
Όπου υπάρχει πολύ νερό υπάρχει και φωτιά. Πολλές
πυρκαγιές αλλά και πολλές πλημμύρες.
Ο Φάις έγραψε ένα βιβλίο το οποίο από πολλές πλευρές
χορηγεί τίτλους ευγενείας στο οτιδήποτε. Για μένα
αυτό είναι μια συναρπαστική πλευρά της ερμηνείας
της λογοτεχνίας…
Βασίλης Παπαβασιλείου
Σκηνοθέτης
Από τη θεατρική μεταφορά
στο Δημοτικό θέατρο Κομοτηνής
και Πάτρας, 12/5-20/5, 1995
Αυτοβιογραφία
The difficulty of wtriting history is a theme
which Michel Fais explores in his novel Autobiography
of a book (1989). Unlike Fakinos, Fais celebrates
a pluralism and acknowledges the contingency of
all historical memories. Autobiography of a Book
is set in Komotini, Thrace, where Fais himself
originates, a region characterized historically
by its heterogeneity and fought over in the twentieth
century by the Ottoman Empire, Greece and Bulgaria.
Today its diverse populations include a Jewish
community, a sizeable Turkish population, migrants
from elsewhere in Greece, as well as the refugees
who arrived from Asia Minor in 1922. The novel
juxtaposes purported "testimonies" with
newspaper articles and contains alternative versions
of events from which the reader may choose, thereby
undermining the absolute divisions of testimony
and fiction and giving rise to perspectival shifts.
The frames in which information is presented,
Fais suggests, determine our reading of that information:
The implications of such a kaleidoscopic view
of history are clear, especially in Thrace, a
historically contested province which contains
a relatively large non-Greek population and whose
history has tended to be written from narrow,
exclusively nationalist perspectives.
Rober Shannan Peckham
Άγγλος Νεοελληνιστής
Περιοδικό LONDON MAGAGINE, 4-5-19
Αυτοβιογραφία
… Fais's "Autobiography of a Book" reminds
us that in the course of a few weeks in 2943,
Germans led the Jewish population of Thrace en
masse to its destruction, while Muslim women clattered
tin and copper utensils to fend off the Bulgarian
occupation…
Artemis Leontis
Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας
στο Παν/μιο του Μίτσιγκαν
Ανθολογία GREECE
Whereabouts Press, 1997
Αυτοβιογραφία
…au termed' une introspection lucide et noire
qui rappelle la prose d' un Thomas Bernhard, le
foyer de la souffrance est circonscrit et nomme:
"la peur de l' anonymat". Entre la necessite
de se dire et le desir de s' inventer, la tentation
de l' ecriture est appel a la reconnaissance.
Ce premier roman a deja fait l' objet du' une
adaptation theatrale. Il attendait sa traduction
en francais. Car avec ce livre singulier, tout
a la fois dense et cru, Michel Fais nous devoile
sans complaisance le versant sombre de la litterature
grecque: celle wui est ecrite pour ne pas oublier…
Marie - Stephane Devaud
Κριτικός Λογοτεχνίας
Εφημ. TAGEBLATT, 20.6.1997
H
Αυτοβιογραφία ενός βιβλίου
…μια ενδοσκόπηση διαυγής και σκοτεινή που θυμίζει
την πρόζα ενός Thomas Bernhard. Η εστία της οδύνης
οριοθετείται και ονομάζεται¨"ο φόβος της
ανωνυμίας".
Αυτό το πρώτο μυθιστόρημα έχει γίνει ήδη το αντικείμενο
μιας θεατρικής διασκευής. Σ' αυτό το παράξενο
βιβλίο, ταυτόχρονα πυκνό και ωμό, ο Μισέλ Φάις
μας αποκαλύπτει χωρίς αυταρέσκεια την σκοτεινή
πλευρά της ελληνικής λογοτεχνίας, αυτή που γράφτηκε
για να μην την ξεχάσουμε…
Marie -Stephane Devaud
Κριτικός Λογοτεχνίας
Εφημ. TAGEBLATT, 20-6-1997
Aυτοβιογραφία
…Μια σειρά στοιχεία στο έργο του Φάις θυμίζουν
έντονα τη μέθοδο των επάλληλων εκδοχών και - σε
μεγάλο βαθμό - την ψυχοσύνθεση του Προυστ. Ενώ
όμως στην Αναζήτηση, από τον ύπνο (το βασικό μοτίβο
της αρχής του βιβλίου) ξανοιγόμαστε όλο και περισσότερο
προς την αναβίωση της εμπειρίας και την τελική
"ανεύρεση" του βιωμένου χρόνου, στην
Αυτοβιογραφία του Μ. Φάις η πορεία είναι αντίστροφη.
Από τα πολύμορφα στοιχεία της πραγματικότητας
(ειδήσεις εφημερίδων, συνεντεύξεις, ντοκουμέντα
της εποχής) ο συγγραφέας κατευθύνεται προς την
ανεύρεση ενός εαυτού, που στο μεγαλύτερο μέρος
του βιβλίου αναζητείται και αναδύεται μπρος στα
μάτια μας στο τέλος μόνο· ένας άνθρωπος ευαίσθητος,
ευάλωτος, πληγωμένος, μόνος την ώρα που κοιμάται
και ονειρεύεται […]
Ο Μ. Φάις ξετυλίγει το υλικό του με επιμονή και
επιμέλεια. Έχουμε εδώ μια σειρά από μεταμφιέσεις,
μια σειρά από παραλλαγές, όπως στη μουσική. Το
θεματικό υλικό εκτίθεται στην αρχή γυμνό, στεγνό
σχεδόν, ερανισμένο από τα ντοκουμέντα που έχουν
επιλεγεί.
Έπειτα αρχίζουν οι παραλλαγές: πρόσωπα και γεγονότα
επανέρχονται κάθε φορά σε διαφορετική τονικότητα,
σε άλλη διάθεση, με εστίαση αλλιώτικη. Ίσαμε το
τέλος - τον πυκνό μονόλογο με επαναλαμβανόμενο
λάιτ μοτίφ τη λέξη Κοιμόσουν.
Μέσα π' όλα αυτά, μια πόλη - η Κομοτηνή της παιδικής
ηλικίας, το Κομπρέ του Μισέλ Φάις. Πριν από αυτήν
και πολύ πιο πριν από αυτήν. Η Κομοτηνή των γονιών,
η Κομοτηνή των παππούδων. Η Κομοτηνή του 1922,
του 1944.
Αλέξης Πανσέληνος
Συγγραφέας
Περιοδικό Η ΛΕΞΗ, 1-2-1995
Αυτοβιογραφία
Πάρη Σπίνου: Με ποιον ήρωα ταυτίζεσαι και γιατί;
Μισέλ Φάις: Με όλους και με κανέναν. Και δεν παραδοξολογώ.
Όταν έγραφα το μυθιστόρημα πίστευα ότι όλο το
βιβλίο γράφτηκε για να σκεπάσει την αναβίωση μιας
σκληρής για μένα εποχής, για να φιλτράρει τις
τριάντα παραληρηματικές σελίδες που υπάρχουν μέσα.
Σήμερα πιστεύω ότι το υπόλοιπο βιβλίο δεν αποτελεί
το άλλοθι των κατάσαρκων αυτών σελίδων. Έτσι,
θα τολμούσα να πω, βλέποντας το βιβλίο από μια
σχετική απόσταση, ότι ενώ προσπάθησα να στήσω
ένα φόντο για να απαλύνω την τραχύτητα των εξομολογήσεων,
όταν τελείωσα το βιβλίο ένιωσα ότι αυτό το φόντο,
αυτά τα ψίχουλα της ιστορίας και της ζωής, είναι
η καρδιά του βιβλίου - το άλας και η λυδία λίθος
του.
Εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ, 9-7-199
Απ'
το ίδιο ποτήρι και άλλες ιστορίες, διηγήματα.
Κρατικό βραβείο Διηγήματος 2000. Αθήνα, Καστανιώτης,
1999. Σελ. 272. ΙSBN: 960-03-2516-2.
… Αναμφίβολα ένα βιβλίο για το θάνατο δεν μπορεί
παρά να έχει το κεφάλι σκυμμένο. Μα είναι εσωστραμμένο.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι μουρτζούφλικο,
κλαψιάρικο ή νεκρόφιλο. Το ίδιο θα έλεγα και για
τα πρόσωπα που πλάθω και με πλάθουν στη συλλογή:
οργίζονται, πανικοβάλλονται, αυτοτιμωρούνται,
καγχάζουν, ποθούν, νοσταλγούν, χάνονται. Κι αυτό
συμβαίνει διότι ο θάνατος είτε ως τέλος των αισθήσεων
είτε ως αρχή μιας νέας μύχιας ζωής, κυκλοφορεί
παντού - κι όχι, φυσικά, μόνο στα νεκροταφεία.
Η πολυμορφία των κειμένων - διήγημα, αφήγημα,
μονόλογος, μινιμαλιστικό, μυθιστόρημα, μονόπρακτο,
ημερολόγιο - δεν φανερώνει καμιά συμπάθεια στον
ενταφιασμένο προ πολλού μοντερνισμό.Τουναντίον.
Η υφολογική ποικιλία του βιβλίου υπογραμμίζει
την ανία του γράφοντος, την αθεράπευτη παιδιόθεν
ανία του εξ ου και στο "άκου μια ιστορία"
των μεγάλων αντιδρούσε ακαριαία: έκοβε και έραβε
στο κεφάλι του για να δημιουργήσει άλλες αφηγήσεις
τις δικές του, που συνωμοτικά τις απολάμβανε κατά
μόνος.
Στα περισσότερα κείμενα, κι αυτά που γέρνουν στο
χτίσιμο της δομής κι εκείνα που γέρνουν στην ποιητική
της φράσης, υπάρχει μια φωνή που συγκρούεται με
όλους και με όλα, μια φωνή που δεν κατορθώνει
να τη συνετίσει κανένας, ή έστω, να την αναγκάσει
να βγάλει το σκασμό· μια φωνή που βγαίνει από
ένα σφαγείο: είτε αυτό ονομάζεται οικογένεια είτε
αυτό ονομάζεται Βαλκάνια είτε αυτό ονομάζεται
τέλος μιας σχέσης είτε αυτό ονομάζεται χαλασμένος
ύπνος….
Μισέλ Φάις
Περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ, Αρ. 404, 2/2000
Ποτήρι
…Ο αναγνώστης δεν θα χορτάσει την περιέργεια μ
αυτές τις ιστορίες. Δεν θα αισθανθεί ποτέ ότι
το θέμα κλείνει ή εξαντλείται, το αντίθετο. Όσα
περισσότερα μαθαίνει, όσα περισσότερα δεδομένα
και ερμηνευτικές προοπτικές πέφτουν στο τραπέζι
του κειμένου, τόσο βαθαίνει το κρυφό μυστήριο.
Τόσο σκληραίνει ο πυρήνας της απρόσιτης αλήθειας
μέχρι που ο αναγνώστης συνειδητοποιεί ότι αυτές
οι αφηγήσεις υποσκάτπουν προγραμματικά το παιχνίδι
της πλοκής. Ότι εμπιστεύονται την αλήθεια τους
σε μια διαδικασία επίμονων πολλαπλών συνεξετάσεων
των διαθέσιμων θραυσμάτων, δηλαδή στην φευγαλέα
και φυγόκεντρη φύση του λόγου. Κάθε μια από τις
ιστορίες του Φάις εφορμάται από μια αλήθεια, η
οποία μοιάζει απολύτως κεντρική και κρίσιμη κάποτε,
αλλά παραμένει μέχρι τέλος κρυφή. Ο αναγνώστης
δεν θα μάθει ποτέ ποιες ακριβώς είναι οι περιστάσεις
κάτω από τις οποίες μιλά ο αφηγητής ή αν ο νεκρός
γιος στο "Από το ίδιο ποτήρι" γλίστρησε
ή πήδησε από το μπαλκόνι. Τι έκανε τη Βούλα να
πυροβολήσει τον άνδρα της ή ποιο ήταν εκείνο το
γεγονός που έκανε τον ήρωα να μην ξαναμιλήσει
στον πατέρα του: Η πεζογραφία του Φαις αξιοποιεί
αυτή την απουσία, την απουσία δηλαδή του κέντρου
της παραδοσιακής ιστορίας, που στην περίπτωσή
μας είναι τυφλό. Για να στρέψει αποκλειστικά την
προσοχή του αναγνώστη στην περιφέρεια που διαχέεται
γύρω-γύρω, για να ανασύρει τις παρασιωπημένες
μικρές αλήθειες, τα βλέμματα, τις φωνές, τις άφαντες
εξομολογήσεις που εξοντώνουν τη σχηματική εξήγηση…
Τάκης Καγιαλής
ΚαθηγητήςΠαν/μιου Κύπρου
Ποτήρι
…Οι άνθρωποι του Φάις είναι άνθρωποι βυθισμένοι
σ' ένα παράξενο πένθος, οι πολλαπλοί αφηγητές
του τηρούν μια πολύ ιδιόρρυθμη σχέση με το θάνατο
-τον περιγελούν για να τον ξορκίσουν, τον χλευάζουν
για να τον αποκαθηλώσουν ή τον κοροϊδεύουν για
να τον κάνουν προσιτό και κατανοητό. Και μέσα
σ' αυτό το μονίμως αμφίθυμο ψυχολογικό καθεστώς,
ο συγγραφέας έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει
μια μεγάλη ποικιλία εικονογραφικών και εκφραστικών
εργαλείων: από το εγωτικό παραλήρημα και την αποκλειστικά
διαλογική αφήγηση ως την τριτοπρόσωπη, αντικειμενική
εξιστόρηση και την ημερολογιακή γραφή.
Βαγγέλης Χατζηβασιλείου
Κριτικός λογοτεχνίας
Εφημ.. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 17-12-1999
Ποτήρι
…Ο Μ. Φάϊς προτείνει ύφος αντιμετώπισης του ζην,
και ύφος γραφής. Οι ήρωές του, που νομίζω, δεν
είναι ανεξαρτοποιημένα πρόσωπα αλλά ισχυροί πληρεξούσιοι
του ίδιου του δημιουργού τους, μεταλαμβάνουν δύο
μεγάλων παραδόσεων, δύο ιερών ναμάτων: του εβραϊκού
και του ελληνικού. Αυτό διαφαίνεται στην οργή,
τη βουή, ένα αίτημα τιμωρίας και το πάθος, που
ίσως είναι τελικά ένα παράπονο μεταμφιεσμένο,
παράπονο για ένα είδος βίου, και το ποσοστό ζόφου
που αναλογεί στον καθένα…
Παύλος Μάτεσις
Πεζογράφος, Θεατρικός συγγραφέας
Περιοδικό ΟΔΟΣ ΠΑΝΟΣ, Αρ. 110, 10-12-2000
Ποτήρι
…Στα διηγήματα του Φάις, το σφαγείο της ιστορίας
αντανακλάται στο μικρόκοσμο της οικογένειας. Το
ενδοοικογενειακό σφαγείο λειτουργεί αντιστικτικά
ως προς το σφαγείο της ιστορίας, και πατέρας -
που παρουσιάζεται ως "φασίστας εσωτερικού
χώρου"- αποτελεί σε αυτό μια συμβολική μορφή,
παίζοντας τον ρόλο του ανθρώπου που διδάσκει αλλά
που απουσιάζει από τη μνήμη. Η ανάλυση του οικογενειακού
ή του γαμήλιου σφαγείου είναι σκληρή, και χάρη
σε αυτή - μέσα από την αντίστιξη οικογένειας και
ιστορίας - φωτίζεται ο ιστορικός εκτραχηλισμός
που υπάρχει μέσα στη μεγάλη βαλκανική οικογένεια…
Βαγγέλης Αθανασόπουλος
Καθηγητής Παν/μίου Αθηνών
Εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 30-11-1999
Ποτήρι
…Υπάρχει ένα δαιμόνιο στη σύλληψη της ιστορίας,
στη αφηγηματική ανάπτυξη που αλληθωρίζει υποδειγματικά,
στην οικειότητα με τα ιστορούμενα. Χρειάζεται
κανείς να έχει κάνει ειδικό φροντιστήριο για να
αποδώσει πειστικά τόσα επαγγέλματα, τόσες πτυχές
περιφρονημένης ζωής, τόσα ντόπια μυστικά…
Κωστής Παπαγιώργης
Δοκιμιογράφος
Περιοδικό ΑΘΗΝΟΡΑΜΑ, Αρ. 1203
Απ' το ίδιο ποτήρι και άλλες ιστορίες
Με την ευκαιρία αυτή λοιπόν, που πατάει πάνω στον
τάφο του πατέρα του, θέλει να απευθυνθεί σε αρκετούς
πατεράδες αυτής της χώρας -δεξιούς ή αριστερούς,
χριστιανούς ή άθεους, δυτικόφρονες ή ελληνοκεντριστές,
διαλεκτικούς ή σουλτάνους, πλούσιους ή φτωχούς,
μορφωμένους ή αναλφάβητους. άντρες που αποφασίζουν
ν' ανοίξουν σπίτι και να κάνουν οικογένεια, αδυνατώντας
να καταλάβουν ότι τα παιδιά που θα φέρουν στον
κόσμο δεν είναι ούτε ανυπέρβλητα εμπόδια της καθημερινότητας,
ούτε λάβαρα της ύπαρξης, ούτε όμως παιχνίδια μιας
ισόβιας ανωριμότητας. Γιατί, αν τα δουν σαν εμπόδια,
σαν λάβαρα, σαν παιχνίδια, τότε θα τα κάνουν εγκληματίες,
παρά τη θέλησή τους (ανεξαρτήτως αν παραβιάζουν
το ποινικό σύστημα μιας χώρας), ψυχικά ασθενείς,
παρά τη θέλησή τους (ανεξαρτήτως αν η νόσος τους
αποδελτιώνεται σε κάποιο ιατρικό εγχειρίδιο),
καλλιτέχνες, παρά τη θέλησή τους (ανεξαρτήτως
αν η ευαισθησία τους αποτυπώνεται σε κάποιο έργο).
Και βέβαια δε χρειάζεται να θυμίσουμε ότι όλα
τα παιδιά, όταν μεγαλώσουν, ονειρεύονται να γίνουν
πυροσβέστες, καβαλάρηδες, ψαράδες, ξυλουργοί,
μοδίστρες ή νοσοκόμες και φυσικά, κανένα εγκληματίας,
τρελός ή καλλιτέχνης. Επειδή όμως αυτοί οι πατεράδες,
που πετάνε με αβρό ή βίαιο τρόπο τα παιδιά τους
έξω από την οικογένεια, ενώ αυτοί μακαρίως πιστεύουν
πως τα κρατάνε μέσα στην οικογένεια, δεν παίρνουν
από λόγια, αυτός θέλει να γονατίσει πάνω στον
τάφο του δικού του πατέρα. Όχι για να τον συγχωρέσει,
όπως ο συρφετός, που στο άκουσμα και μόνο της
λέξης "συγχώρεση" κλείνει τα μάτια του
κι αμέσως νιώθει ένα γλυκό μούδιασμα στο στήθος,
αλλά για να τον ξεθάψει. Γιατί, φυσικά, ουδείς
τολμάει να ομολογήσει τι ακριβώς σημαίνει η λέξη
"συγχωρώ": ούτε αυτοί που φεύγουν από
τη ζωή όπως ήρθαν, ούτε αυτοί που κατατρίβονται
με λεπτομέρειες, πόσο μάλλον εκείνοι που τρώνε
με χρυσά κουτάλια από το ψεύδος. Κανένας τος δεν
παραδέχεται πως συγχωρώντας εκείνον που σ' έχει
πληγώσει, είτε προσωπικά είτε κοινωνικά, ουσιαστικά
τον περιφρονείς. Δεν τον απαλλάσσεις, δεν τον
αθωώνεις, τον περιφρονείς, με τη χειρότερη μορφή
περιφρόνησης που σκέφτηκε ποτέ ανθρώπινος νους.
Αφού με το ένα χέρι του δίνεις άφεση αμαρτιών
(παριστάνοντας τον πολιτισμένο ή τον καλό χριστιανό)
και με τ' άλλο χέρι μουντζώνεις τον εαυτό σου
(γιατί μέσα σου νιώθεις χέστης και κορόιδο). Γι'
αυτό όλοι τρομάζουμε και χαζεύουμε μπροστά σε
ανθρώπους που στέκονται στο ύψος των αδυναμιών
τους, που φέρονται σαν κανονικοί άνθρωποι, άνθρωποι
με καρδιά, χολή και ψωλή, κι όχι άνθρωποι που
αναπνέουν αέρα βιβλιοθήκης, μουσείου ή μοναστηριού.
άνθρωποι που περιγελούν τα κανονιστικά συστήματα
του νόμου και του εσωτερικού νόμου, στραγγαλίζοντας
το βιαστή του παιδιού τους, αδειάζοντας το πιστόλι
τους πάνω σ' εκείνον που τους έκλεψε τη γυναίκα,
ξεκοιλιάζοντας αυτόν που τους ταπείνωσε βάναυσα
μπροστά στην παρέα τους. Κι έτσι εξηγείται που
η τρέχουσα συνείδηση, όταν συγχωρεί κάποιον, περιμένει
αυτός που συγχώρεσε από κάπου να το βρει (από
το Θεό; από κεραυνό; από αρρώστια;) ή, οι πιο
εκλεπτυσμένες κράσεις, ότι η μακροθυμία τους,
δεν μπορεί, θα εξαργυρωθεί σε κάποιο επίγειο ή
επουράνιο νόμισμα - γιατί μέσα τους η αμφιβολία
βράζει, και το κακό, αυτό που οι ιδεολόγοι του
εφησυχασμού ονομάζουν κακό κι εκείνος κοφτερό
κοινό νου, κάνει φοβερό σαματά. Αυτός, αντίθετος
στο πνεύμα των ημερών που έχει τη συγνώμη και
τη συγχώρεση στην άκρη της γλώσσας, αρνείται να
σβήσει το απαράγραπτο που τον ρίχνει σε πηγάδι
χωρίς κερί, κάθε μέρα και κάθε νύχτα και κάθε
ώρα και κάθε λεπτό. Κι όχι μόνο τώρα που, γονατισμένος
πάνω από το χώμα που σκεπάζει τον πατέρα του,
κάνει αυτές τις αυτοτραυματικές σκέψεις. Πιο έντονα
αυτά τα θέματα στριφογυρίζουν μέσα του μετά το
τέλος της δουλειάς, κάτι αργίες ή γιορτές. Τότε
που παραδίδεται στην απραξία, δηλαδή στην ακούσια
μελέτη του εαυτού του, στην τυραννικότερη χρονοτριβή
της ύπαρξης, όπως ο καθένας εξάλλου, ανεξαρτήτως
προσωπικής καλλιέργειας, ψυχικής δομής ή κοινωνικής
θέσης. Καθώς οι άνθρωποι το μόνο που έχουν, σε
όλο το μάκρος της ζωής τους είναι η δουλειά τους.
Η ίδια, παλιά, άσβεστη σκέψη, από τότε που ο πατέρας
τους ξεράθηκε στο νοσοκομείο, αφήνοντας πίσω του
μια τσιρίδα παιδικού τρόμου κι έναν κιτρινόμαυρο
λεκέ στο πίσω μέρος της πιτζάμας του. η ίδια αξερίζωτη
σκέψη, να βλέπει τον εαυτό του να σκάβει με τα
ίδια του τα χέρια το χώμα, τα νύχια του να γεμίζουν
με λάσπη, το κορμί του να ποτίζει μ' εκείνη την
ανεξίτηλη οσμή της θανής και, άρον άρον, να τραβάει
έξω το πατρικό λείψανο, όχι για να το πλύνει με
κρασί ή για να κάψει λίγο λιβάνι στη μνήμη του
αλλά για να το αρχίσει στα χαστούκια. Να χαστουκίζει
με τέτοια μανία τη σορό, ώστε ο δαίμονας του νεκρού
να λιποθυμάει, κι όταν ξαναβρεί τις αισθήσεις
του, να ζητάει συγνώμη για λογαριασμό του πρώην
ζωντανού - ασχέτως του τι πραγματικά πιστεύει
ο προστατευόμενός του. Και τότε να έχει το σθένος
να του την αρνηθεί. Αυτό να είναι το δικό του
κατευόδιο, κι από κει και πέρα τα δικά του εννιάμερα,
τα δικά του σαράντα, τα δικά του, τα καταδικά
του ανελλιπή μνημόσυνα.
|
