Ο συγγραφέας Πέτρος Μαρκάρης

Ο Πέτρος Μάρκαρης, δραματουργός, μεταφραστής, μελετητής του έργου του Μπέρτολντ Μπρεχτ και σεναριογράφος του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Εκτός από τέσσερα θεατρικά έργα, έχει γράψει δύο αστυνομικά μυθιστορήματα, το Νυχτερινό δελτίο (1995) και το Άμυνα ζώνης (1998). Και στα δύο κεντρικός ήρωας είναι ο αστυνόμος Κώστας Χαρίτος, ένας συντηρητικός ως προς τις ιδέες και τις συνήθειες πενηντάρης, που έχει ως χόμπι την ανάγνωση λεξικών. Πρόκειται για έναν συνεπή επαγγελματία διώκτη του εγκλήματος που πρωταγωνιστεί σε νουάρ ιστορίες. Παντρεμένος με μιαν ήσυχη, απλοϊκή γυναικούλα, πατέρας μιας ανήσυχης ερωτικά φοιτήτριας, δεν έχει καμιά σχέση ή ομοιότητα με τον Ηρακλή Πουαρό της Αγκάθα Κρίστι ούτε βέβαια με τον Φίλιπ Μάρλοου του Ρέημοντ Τσάντλερ. Θυμίζει όμως αμυδρά τον αστυνόμο Μαιγκρέ του Ζορζ Σιμενόν και είναι κατά κάποιον τρόπο ο διάδοχος του εμβληματικού αστυνόμου Μπέκα, ήρωα του Γιάννη Μαρή, του εισηγητή της αστυνομικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα τη δεκαετία του '50, ενός σημαντικού συγγραφέα, άγνωστου στο παγκόσμιο αναγνωστικό κοινό. Ο Χαρίτος, καθώς αφηγείται ο ίδιος τις περιπέτειές του, δημιουργεί μια οικειότητα ανάμεσα σ' αυτόν και τον αναγνώστη, ο οποίος εν πολλοίς συμφωνεί με τα καυστικά σχόλια του ήρωα για τη σημερινή ελληνική κοινωνία.
Στα μυθιστορήματα του Μάρκαρη είναι έντονοι οι απόηχοι από την κατάρρευση των καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης, καθώς κάποιοι ήρωες του, είχαν πολιτικές και οικονομικές σχέσεις με πρόσωπα των κρατικών μηχανισμών εκείνων των καθεστώτων.
Ο Μάρκαρης, όπως και οι άλλοι σύγχρονοι έλληνες ομότεχνοί του, μέσω της αστυνομικής πλοκής θίγει καίρια ζητήματα της σημερινής ελληνικής πραγματικότητας. Τα μυθιστορήματά του αποτελούν μια γοητευτική τοπογραφία της Αθήνας, της υπερτροφικής μεγαλούπολης, όπου συμβιώνουν λίγο πολύ αρμονικά γηγενείς, οικονομικοί μετανάστες και πολιτικοί πρόσφυγες από γειτονικές χώρες. Μιλάει για τον κόσμο των αστών και των νεόπλουτων, των επιτήδειων που πλουτίζουν από τις επιδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των φοροφυγάδων, μα και των καταστηματαρχών που υποδέχονται με επιφυλακτικότητα στα νησιά τους ντόπιους και αλλοδαπούς επισκέπτες. Σεναριογράφος έργων της τηλεόρασης, άριστος γνώστης των δημοσιογραφικών, καλλιτεχνικών και άλλων παρασκηνίων, προσπαθεί να αποκαλύψει ορισμένες από τις κρυφές πλευρές του κόσμου των μίντια, και να κοινολογήσει τα ευτράπελα που λαμβάνουν χώρα στα πάμπολλα τηλεοπτικά κανάλια. Ακόμα μας ξεναγεί με μαεστρία στον δαιδαλώδη κόσμο των κέντρων διασκέδασης, των νονών της νύχτας και των μπράβων, κάνοντας σαφείς υπαινιγμούς κατά ορισμένων πολιτικών αναμεμιγμένων σε έκνομες δραστηριότητες.
Ο τρόπος με τον οποίο αφηγείται ο Μάρκαρης είναι απολαυστικός, οι χαρακτήρες διαγράφονται με ενάργεια, οι περιγραφόμενες καταστάσεις είναι αληθοφανείς, οι ήρωες ζουν μια πραγματική ζωή, τα πάντα είναι άψογα από λογοτεχνική άποψη. Ο Κώστας Χάριτος πάνω στον οποίο στηρίζει την πλοκή των ιστοριών του, μολονότι έχει ένα αντικομμουνιστικό παρελθόν, γίνεται αμέσως συμπαθής στον αναγνώστη εξαιτίας του αδιάφθορου χαρακτήρα του και ίσως της έντιμης πενίας του, κι αυτό σε μια χώρα όπου οι αστυνομικοί δεν χαίρουν μεγάλης εκτίμησης για πολλούς λόγους, μα κυρίως πολιτικούς. Διότι ο αστυνόμος δεν είναι απλώς ένας ήρωας που εξιχνιάζει εγκλήματα αλλά κι ένας κάπως εκκεντρικός μα συνηθισμένος Έλληνας ο οποίος δεν αρκείται στη δράση: η συναρπαστική περιπλάνησή του στους αθηναϊκούς χώρους συνοδεύεται από ευφυείς παρατηρήσεις. Όλα αυτά επιτείνουν τη σαγήνη του κειμένου που παγιδεύει τον αναγνώστη μέχρι το τέλος της ιστορίας. Μερικές φορές ο συγγραφέας γράφει παρωδιακά και αυτό προφανώς οφείλεται στη διάθεσή του να διακωμωδήσει το αστυνομικό σώμα. Ο Μάρκαρης χρησιμοποιεί ένα σκληρό και ενίοτε προκλητικό χιούμορ κάτι που δείχνει πως επιθυμεί να σκανδαλίσει, αφού προηγουμένως κατορθώνει να κινητοποιήσει τα φαιά κύτταρα του εγκεφάλου των αναγνωστών του. Συμπερασματικά, κινείται με μια ανατρεπτική διάθεση βάλλοντας κατά των κακώς κειμένων που ταλανίζουν την Ελλάδα.

Φίλιππος Φιλίππου
Συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας

Τι έγραψε ο Τύπος για τα βιβλία του
ΠΕΤΡΟΥ ΜΑΡΚΑΡΗ
(αποσπάσματα από κριτικές και συνεντεύξεις)

Γενικά

Ειρήνη Ορφανίδου: Ο συνδυασμός συγγραφή θεατρικού έργου-μετάφρασης- κινηματογραφικού σεναρίου- τηλεοπτικού σεναρίου και αστυνομικού μυθιστορήματος δηλώνει - αν μη τι άλλο - προσωπικότητα πολυσχιδή. Πως τα καταφέρνετε;

Πέτρος Μάρκαρης: Είναι θέμα ιδιοσυγκρασίας. Επιδιώκω τη διαφοροποίηση - κάθε τόσο και λίγο - κυρίως γιατί, όταν "βουτάω" σε μια και μόνη δουλειά πλήττω αφόρητα… Είναι κάτι που με ακολουθεί από παιδί. Διάβαζα γεωγραφία και ιστορία παράλληλα. Το ένα βιβλίο πάνω και το άλλο κάτω…

- Θεωρείστε ως ένας από τους πλέον ειδικούς στον Μπρεχτ. Για ποιο λόγο κάνατε τη συγκεκριμένη επιλογή;

Η ιστορία ξεκίνησε κατ' αρχήν, από τη λατρεία που τρέφω για το θέατρο. Η ατμόσφαιρα δημιουργίας μιας ομάδας ανθρώπων επί μακρό χρονικό διάστημα, γιατί αυτό είναι που έχει σημασία, με μάγευε. Κι εξακολουθεί να με μαγεύει. Όταν ήμουν στη Βιέννη για σπουδές (οικονομικές, γιατί θεατρολογίας δεν έκανα ποτέ), το' σκαγα από τα μαθήματα και πήγαινα θέατρο. Κάποια στιγμή είδα μια παράσταση του Μπρεχτ στη Γερμανία. Ο Μπρεχτ μόλις είχε πεθάνει, ήταν μεταξύ 1957 και '58. Και ξαφνικά κατάλαβα ότι, αυτό που προσπαθούσα να κάνω γράφοντας, σε τρεις πράξεις δε θα μου χ ω ρ ο ύ σ ε ποτέ με τον τρόπο που ακολουθούσα, αλά θα μ ου χωρούσε μέσα στην αντίληψη του επικού θεάτρου που έκανε ο Μπρεχτ. Άρχισα να τον μελετώ κι ένιωσα ότι μου πήγαινε πάρα πολύ.

Εφημ. ΚΕΡΔΟΣ, 4/2/96

Άμυνα ζώνης. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1998, σελ. 464

…Ο συγγραφέας, με το προσωπείο του αστυνόμου Χαρίτου, αφηγείται σε πρώτο άμεσο πρόσωπο και αναπτύσσει γραμμικά τη μυθοπλασία. Ο ήρώας του δεν είναι ουδέτερος παρατηρητής - αφηγητής, αλλά μετέχει άμεσα, διαμορφώνει καταστάσεις και διαμορφώνεται απ' αυτές. Ταυτόχρονα τοποθετεί τη δράση και τις κινήσεις των προσώπων του, στη σύγχρονη ζωή της Αθήνας και στις πολλές φορές παράλογες συνθήκες της και ο ίδιος συχνά σχολιάζει, άλλοτε σαρκαστικά, άλλοτε με θλίψη, εγκολπούμενος το λόγο του ξαφνιασμένου και απορημένου "μικροαστού", τα νέα ήθη που επικρατούν πια.
Ο Πέτρος Μάρκαρης τελικά μας δίνει ένα σφιχτοδεμένο αστυνομικό μυθιστόρημα, που εκτός απ' την αφηγηματική του σύμβαση είναι και μια ματιά στη σημερινή ελληνική κοινωνία.

Κώστας Καρακώτιας
Κριτικός λογοτεχνίας
Εφημ. ΕΞΟΥΣΙΑ

Νυχτερινό δελτίο. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1995, σελ. 392

…Ο Μάρκαρης, συνεργάτης του σκηνοθέτη Θεόδωρου Αγγελόπουλου, σκιαγραφεί το πορτρέτο μιας μεγαλούπολης σφραγισμένης από την ομοιομορφία, η οποία μπερδεύεται με ένα γιγαντιαίο περιφερειακό δίκτυο. Ο Μάρκαρης παραδίνεται σε ένα συλλογισμό σαρκαστικό για τον εξευρωπαϊσμό, ο οποίος ροκανίζει την ταυτότητα της Ελλάδας με αποτέλεσμα η υβριδοποίηση να γίνει συστατικό της ταυτότητας της. Μόνο τα συστατικά της επιμειξίας άλλαξαν. Δεν υπάρχουν καθόλου άγγελοι στον Μάρκαρη, αλλά πρέπει να χαιρόμαστε που στραγγαλίζει τόσο ευχάριστα, με μια προσποιητή καλοσύνη, τους παλιούς δαίμονες της Ελλάδας, όπως π.χ. τον εθνικισμό ο οποίος οξύνθηκε από την ορθόδοξη υστέρια αφυπνισμένη από το αλβανικό δράμα…

Sophie Basch
Περιοδικό LA QUINZAINE LITTERAIRE

Το νυχτερινό δελτίο είναι ένα ελληνικό μυθιστόρημα τρόμου γραμμένο από τον Πέτρο Μάρκαρη ο οποίος είναι επίσης σεναριογράφος του κινηματογράφου και της τηλεόρασης, συνεργάτης του Θεόδωρου Αγγελόπουλου. Ένα μυθιστόρημα γοργό, τραχύ, στυφό, αστείο χωρίς να το δείχνει σκιαγραφεί τον κεντρικό του ήρωα, τον αστυνόμο Χαρίτο, ο οποίος είναι στο επάγγελμα από την εποχή των συνταγματαρχών. Απογοητευμένος, γκρινιάρης, δύστροπος κι απίστευτα μισογύνης. Η αστυνομική πλοκή είναι έξοχα συγκροτημένη με μια σειρά από φόνους, συνδεδεμένους με αμέτρητα λαθρεμπόρια με τις πρώην ανατολικές χώρες.
Αλλά το Νυχτερινό Δελτίο αξίζει κυρίως για το οξυδερκή πορτρέτο που σκιαγραφεί για τη σημερινή, καθημερινή, οικεία Αθήνα: από τη μόλυνση και τα εμπόδια της κυκλοφορίας έως τα προβλήματα που απορρέουν από τη συρροή των αλβανών μεταναστών. Ενθαρρυμένος, από την επιτυχία αυτού του πρώτου βιβλίου, ο Πέτρος Μάρκαρης επιχείρησε να γράψει μια σειρά από περιπέτειες του αστυνόμου Χαρίτου.

Εφημερίδα LE MONDE

Νυχτερινό δελτίο

… Εξαιρετικά σφιχτοδεμένη, συναρπαστική πλοκή, ολοζώντανοι χαρακτήρες, επίκαιρες καταστάσεις κι εκείνο που στους λογοτεχνικούς κύκλους αποκαλείται "υποψιασμένη γραφή" (και που σημαίνει, πρακτικά, την αποφυγή του αυτονόητου, της κενολογίας και του κλισέ…

Η κυρίως πρωτοτυπία του Μάρκαρη έγκειται στην έμφαση που δίνει στην καθημερινότητα και στα διλήμματα του ήρωα του, ενός μικροαστού "μπάτσου", που αρχικά εμφανίζεται απωθητικός, αλλά σιγά σιγά γίνεται όλο και πιο ανθρώπινος και συμπαθής, μεταξύ άλλων επειδή είναι περισσότερο διωκόμενος παρά διώκτης κι επειδή η συνείδησή του αποδεικνύεται λιγότερο ατροφική απ' όσο αναμέναμε.

Δημοσθένης Κούρτοβικ
Συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας
Εφημ. ΤΑ ΝΕΑ

Νυχτερινό δελτίο

Είναι ένα μυθιστόρημα με έξυπνα κεντημένη πλοκή, με χιούμορ, με καθημερινά γεγονότα και απρόσμενες εκπλήξεις…

Κάθε στιγμή νομίζεις ότι φτάνεις στη λύση και κάθε φορά αποδεικνύεται πλάνη. Είναι έτσι ζυγισμένα τα γεγονότα, ώστε το ενδιαφέρον διατηρείται αμείωτο και η αναμονή γαργαλιστική. Ο συγγραφέας αφού βάλει τον αναγνώστη μέσα σ' ένα σκοτεινό δωμάτιο μαζί με τους ήρωές του κρυμμένους στις γωνίες, ανοίγει σιγά σιγά με δεξιοτεχνία ένα ένα τα παράθυρα και ρίχνει λίγο φως κάθε φορά μέχρι να το φωτίσει ολοκληρωτικά τις τελευταίες στιγμές της εξέλιξης της ιστορίας. Είναι ευχάριστο μυθιστόρημα, απλά πολύπλοκο, ευφυές, γρήγορο, με τους ήρωες εμβαπτισμένους στη σημερινή τρέχουσα πραγματικότητα.

Αγγελική Τσιριγώτη
Περιοδικό ΡΕΥΜΑΤΑ, Απρίλιος 1996

Το ημερολόγιο μιας αιωνιότητας. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1998, σελ. 184
(απόσπασμα)

Παρασκευή 26 Σεπτεμβρίου 1997.

Η σκηνή της βροχής, όπου ο Α απομακρύνει τη μητέρα του, για να την προφυλάξει από τη νεροποντή και διαλύεται το τραπέζι στην παραλία, μας τρώει δύο μέρες.
Την πρώτη μέρα τίποτα δεν λειτουργεί. Όταν φτάνουμε το πρωί με το πούλμαν στην παραλία, βλέπουμε ότι στήνουν ένα τεράστιο τράβελινγκ, που δεν είναι έτοιμο ακόμα. Ο Θόδωρος θέλει να γυρίσει μονοπλάνο τη σκηνή. Το τράβελινγκ έχει στηθεί πάνω στην αμμουδιά της παραλίας, με τη μηχανή μονταρισμένη πάνω σε γερανό. Ο Α δεν προλαβαίνει να διασχίσει την παραλία και να φτάσει στο τραπέζι, όταν ο γερανός βαραίνει και οι ράγες του τράβελινγκ βουλιάζουν στην άμμο. Ο Θόδωρος ωρύεται σε έξαλλη κατάσταση. Τα βάζει με τους εργάτες, με τους τεχνικούς, κοντολογίς με όποιον βρει μπροστά του. Σε τέτοιες στιγμές καλό είναι να κρατάς μιαν απόσταση ασφαλείας και ν' αποφεύγεις να βρίσκεται στο οπτικό του πεδίο. Εξ ου και φροντίζω να του γυρίσω την πλάτη και ν' αγναντεύω το πέλαγος.
Η αλήθεια είναι ότι τους παίρνει ώρες να ξαναστήσουν το τράβελινγκ σε σταθερή βάση. Το απόγευμα, γύρω στις τέσσερις (είμαστε στην αμμουδιά από τις δέκα το πρωί) δοκιμάζουν δεύτερη λήψη. Όλα πηγαίνουν ρολόι ως τη στιγμή που ξεσπάει η βροχή, αλλά εκεί τα όνειρά μας να τελειώσουμε, γκρεμίζονται, γιατί οι αντλίες των πυροσβεστικών οχημάτων ρίχνουν το νερό, όπως τους καπνίσει. Την πρώτη φορά το νερό είναι λίγο, τη δεύτερη δεν πέφτει σωστά, την τρίτη δεν συντονίζονται, ώσπου ο ήλιος φτάνει στη δύση, το φως αλλάζει και το γύρισμα διακόπτεται.
Δεύτερο, έξαλλο, ξέσπασμα του Θόδωρου. Το βράδυ που πηγαίνουμε να φάμε στον "Κρητικό" ο Θόδωρος απουσιάζει.
"Που είναι"; ρωτάω τον Κατσέλη.
"Πήγε για ύπνο να ηρεμήσει", μου απαντάει…

Το Νυχτερινό δελτίο είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Πέτρου Μάρκαρη, θεατρικού συγγραφέα και συνεργάτη του σκηνοθέτη Αγγελόπουλου. Πρόκειται για ένα αστυνομικό έργο, ατμοσφαιρικό, με μια μελαγχολική νότα που αντηχεί υπόκωφα σε κάθε σελίδα του. Βρέχει συχνά κατά τη διάρκεια των ατέλειωτων ημερών του αστυνομικού επιθεωρητή Χαρίτου, και η πόλη του, η Αθήνα, είναι απογυμνωμένη από το ένδοξο παρελθόν της. Είναι μια Αθήνα γεμάτη διασταυρώσεις, φανάρια, μποτιλιαρίσματα, επαναλαμβανόμενα τοπωνύμια. Στα αλήθεια μας αρέσει αυτός ο αστυνομικός επιθεωρητής που φαίνεται μονοκόμματος, αλλά που στην πραγματικότητα είναι ένα μωσαϊκό από διάφορες ψηφίδες. Χαρακτηριστικά του οι διάφορες μανίες όπως εκείνη να συμβουλεύεται λεξικό, οι αναμνήσεις από τη ζωή του που περνούν εμπρός μας σαν αστραπή, οι εικασίες που αποτελούν τα εργαλεία του επαγγέλματός του αλλά ταυτόχρονα κι ένας τρόπος για να αρθρώνει κανείς μια φιλοσοφία του ζην.
Όταν βρίσκεις ένα φίλο, λένε είναι σαν να βρίσκεις έναν θησαυρό. Εμείς τον βρήκαμε αυτόν το φίλο: τον Κώστα Χαρίτο. Σας τον παρουσιάζουμε και σας τον συμβουλεύουμε.
Με θέρμη

Antonio D' Orrico
CORRIERE DELLA SERA
"Sette", 25-5-2000