 |
ΕΛΛΗΝΕΣ
ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
ΘΩΜΑΣ
ΣΚΑΣΣΗΣ
Photo:
© E.KE.BI, 2001. Τσουμπλέκας
Βιογραφικό Σημείωμα
Ο
Θωμάς Σκάσσης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1953. Σπούδασε
νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και έκανε μεταπτυχιακά
στο University College του Λονδίνου. Άσκησε το
επάγγελμα του δικηγόρου επί 20 χρόνια. Συνεργάζεται
με το ένθετο "Βιβλιοθήκη" της Εφημερίδας
Ελευθεροτυπία, παρουσιάζοντας μεταφράσεις ξένων
μυθιστορημάτων. Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων
και μιλάει αγγλικά και γαλλικά.
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ
1. Συλλέκτης αποκομμάτων. Διηγήματα. Αθήνα, Γνώση,
1986. σελ. 77
2. Ο βαλσαμωμένος γάτος. Νουβέλα. Αθήνα, Γνώση,
1988, Αθήνα, Πόλις, 2001. Σελ. 104. ISBN: 960-8132-30-4
3. Ελληνικό σταυρόλεξο. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Πόλις,
2000. Σελ. 593. ISBN: 960-8132-03-7
ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ
Από
τα γαλλικά
1.
Henri Troyat, Tchekhov, biography.
2. Henri Troyat, Gorki, biography.
3. Jean-Marie Laclavetine, Premiere Ligne, novel.
4. Martin Winckler, La Maladie de Sachs, novel.
5. Virginie Lou, Oeil pour oeil, short stories.
6. Michel Deguy, Xavier Bordes, Jean-Luc Nancy,
a volume of poems and texts on Aphrodite.
7. Teriade, editeur, art album.
Από
τα αγγλικά:
1.
Jorge-Luis Borges, A Universal History of Infamy,
short stories.
2. Don DeLillo, The Body Artist,novel.
3. Andrew O' Hagan, Our Fathers, novel.
Ο
Συγγραφέας
ΘΩΜΑΣ ΣΚΑΣΣΗΣ
Νεωτερικός συγγραφέας ο Θ. Σκάσσης έδειξε, από
την αρχή, πως αδιαφορεί για την αφήγηση μιας ιστορίας
με γραμμική εξέλιξη και ολοκληρωμένους ήρωες.
Ως πεζογράφος πρωτοεμφανίστηκε το 1986, με τον
"Συλλέκτη αποκομμάτων", συλλογή πέντε
"πεζών κειμένων", που εκτυλίσσονται
με τη μορφή εσωτερικού μονολόγου. Όσα συμβαίνουν
προσλαμβάνονται πλαγίως δια μέσου της συνείδησης
του αφηγητή, εξ ου και διανθίζονται με ελεύθερους
συνειρμούς ειρωνικής, κάποτε και στοχαστικής,
διάθεσης. Με αυτόν τον τρόπο, ο συγγραφέας κατορθώνει
να δημιουργήσει αίσθηση μυστηρίου, που αποβαίνει
ιδιαίτερα γοητευτική όταν συνδυάζεται με έναν
έρποντα αισθησιασμό.
Τρία χρόνια αργότερα, με τον "Βαλσαμωμένο
γάτο" ο Θ. Σκάσσης δοκιμάζει περαιτέρω τις
συμβάσεις του ρεαλισμού Νουβέλα, όπου εναλλάσσονται
δύο αφηγηματικές ροές. Δώδεκα κεφάλαια φαίνεται
να ανήκουν σε ένα θρίλερ, για το οποίο μάλιστα,
έχει προβλεφθεί σχετικός πρόλογος, καθώς και επίλογος,
με τον συγγραφέα να δίνει στον αναγνώστη, ως είθισται,
εξηγήσεις για τα καθέκαστα αυτής της φρικιαστικής
ιστορίας. Ενώ, τα υπόλοιπα δώδεκα έρχονται να
διαβρώσουν την πραγματικότητα ενός έργου αστυνομικού
χαρακτήρα, με τον ταραγμένο εσωτερικό μονόλογο
μιας μοναχικής και ηλικιωμένης γυναίκας, που,
πληγωμένη, έχει καταφύγει σε ένα δικό της παρανοϊκό
κόσμο.
Μετά από ένα μακρύ διάστημα σιωπής, ο Θ. Σκάσσης
παρουσίασε πέρυσι (το 2000) το πολυσέλιδο βιβλίο
"Ελληνικό σταυρόλεξο". Ένα κατ' εξοχήν
φιλόδοξο μοντέρνο μυθιστόρημα, που η ελληνική
κριτική αντιμετώπισε μάλλον αμφίθυμα. Ευρηματικό
το θέμα του μυθιστορήματος, προσεγγίζεται μάλλον
για πρώτη φορά από ένα νεότερο έλληνα συγγραφέα.
Ένας τριαντατριάχρονος συντάκτης του ελεύθερου
ρεπορτάζ αναζητά την ταυτότητά του, πηγαίνοντας
αντίστροφα την ιστορία της οικογενείας του στα
ίχνη ενός πατέρα που αναμείχθηκε στον Εμφύλιο
και χάθηκε στο Παραπέτασμα, τα χρόνια του Ψυχρού
Πολέμου. Ένας παρόμοιος ήρωας φαίνεται αντιπροσωπευτικός
του νεότερου Έλληνα, που γεννήθηκε μετά το 1960
και ο οποίος αντιλαμβάνεται την ελληνική ιστορία
κατά την τριακονταετία που χωρίζει τη Δικτατορία
του Μεταξά από εκείνη του Παπαδόπουλου, πράγματι,
ως σταυρόλεξο. Ένα ελληνικό σταυρόλεξο, ιδιαζόντως
δύσκολο στην επίλυσή του, καθώς η θέση των άσπρων
και των μαύρων τετραγώνων αποδεικνύεται αυθαίρετη
και μεταβλητή. Οριζοντίως, τα κρυπτικά και αμφίσημα
λόγια των ηλικιωμένων που έζησαν σε διχαστικά
χρόνια, όταν οι μεν ηρωοποιούσαν και οι δε αποσιωπούσαν.
Καθέτως, οι επίσημες μορφές λόγου, που δείχνουν
παραλλαγμένα είδωλα της αλλοτινής πραγματικότητας
επί τη βάσει ιδεολογικών και πολιτικών παραμέτρων.
Πολυφωνικό το μυθιστόρημα, σφετερίζεται άλλοτε
την πλοκή του αστυνομικού μυθιστορήματος κι άλλοτε
την αύρα ιστορικού αφηγήματος. Προπαντός, εκμεταλλεύεται
την πειστικότητα του ντοκουμέντου: απομαγνητοφωνημένες
μαρτυρίες, περικοπές εφημερίδων αλλά και αποσπάσματα
από πάσης φύσεως κείμενα δοκιμιακού χαρακτήρα.
Από μία άποψη, πρόκειται για ένα πολιτικής υφής
μυθιστόρημα που σχολιάζει τον Τύπο και την πληροφόρηση
την οποία αυτός παρέχει, όπως επίσης τον τρόπο
με τον οποίον γράφεται η Ιστορία. Η άκρως επεξεργασμένη
μορφή του, όπου η μυθοπλασία συνυπάρχει με το
αρχειακό υλικό εφημερίδων και βιβλιοθηκών, προκαλεί
τον αναγνώστη, αφού κινητήριος ιμάντας αυτού του
πολυσυλλεκτικού υλικού αναδεικνύεται η υπαρξιακή
αγωνία του ήρωα. Εντέλει, ένα μπερδεμένο άτομο,
με την αίσθηση του χαοτικού, καθώς παιδικές και
εφηβικές μνήμες επιμένουν να κυκλώνονται. Χαοτικό,
εκ πρώτης όψεως, προβάλλει και ένα μεγάλο μέρος
του μυθιστορήματος, το οποίο ζητά την εγρήγορση
του αναγνώστη. Γιατί, ακριβώς, στον τρόπο παρουσίασης
του "ελληνικού σταυρόλεξου", με τη διαπλοκή
πολλαπλών λόγων, δημόσιων και ιδιωτικών, λανθάνει
μια ολόκληρη εποχή.
Μ. Θεοδοσοπούλου
Κριτικός λογοτεχνίας
Ο βαλσαμωμένος γάτος. Νουβέλα. Αθήνα, Πόλις, 2001.
Σελ. 104. ISBN: 960-8132-30-4
Θωμάς Σκάσσης: Όσο κι αν ακούγεται κοινότοπο,
το γράψιμο ξεκινάει από μια θολή παρόρμηση που
εξελίσσεται σιγά-σιγά σε άφευκτη εσωτερική ανάγκη.
Δεν μπορώ να φανταστώ πως αλλιώς λειτουργεί -
κι αυτό ανεξάρτητα από κυκλοφορίες, συγγραφικά
δικαιώματα και επιτυχίες ή αποτυχίες που κρίνονται
πάντα εκ των υστέρων. Το γράψιμο είναι τρόπος
ζωής και όχι μέσον για να επιτευχθεί κάποιος στόχος.
Τα όποια ηθικά ή υλικά οφέλη είναι τελικώς δευτερευούσης
σημασίας μπροστά στην ευχαρίστηση που προσφέρει
η ίδια η πράξη της δημιουργίας.
Γιατί γράφει λοιπόν κανείς στον καιρό μας που
έχει χαρακτηρισθεί ως η "εποχή της εικόνας";
Γράφει ακριβώς και διότι βομβαρδίζεται καθημερινά
από τις εικόνες τόσο τις τηλεοπτικές, τις κινηματογραφικές,
ή τις διαφημιστικές, όσο και από εκείνες ενός
ζωντανού προσώπου, μιας άδειας πολυθρόνας, ή ενός
βαλσαμωμένου ζώου. Η αλληλουχία των εικόνων προκαλεί
το λόγο και γεννάει τις ιδέες.
Έτσι, στη νουβέλα "Ο βαλσαμωμένος γάτος",
η εικόνα μιας γηραιάς κυρίας που ζει ολομόναχη
συντροφιά με ένα γάτο, γεννάει το ερώτημα τι κάνει
ένας άνθρωπος όταν το τελευταίο προσφιλές πλάσμα
πεθάνει; Με δύο λόγια: πως αντιπαλεύει τη φθορά
που η αέναη κίνηση και αλλαγή των πάντων φέρνουν
μαζί τους; Και τι νόημα έχει αυτή η πάλη;
Έτσι ξαναγυρνάμε στις εικόνες. Εικόνες προσώπων
και πραγμάτων του παρελθόντος που η μνήμη, η φωτογραφία,
ή ένα πορτρέτο διατηρούν αναλλοίωτες…
Από συνέντευξη στην Εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ,
21-5-1989 στην κριτικό λογοτεχνίας
Ελισάβετ Κοτζιά.
Βαλσαμωμένος
γάτος
Η νουβέλα "Ο βαλσαμωμένος γάτος" του
νέου πεζογράφου Θωμά Σκάσση, είναι ήδη ένα από
τα πιο επιτυχημένα βιβλία του περασμένου χειμώνα…
Η εξέλιξη είναι η αντίθετη από αυτή που θα περίμενε
ο αναγνώστης. Αντί να επιβάλλεται το πνεύμα της
νέας μέσα στο παλιό σπίτι της αρχόντισσας, το
σπίτι με τη δική του ατμόσφαιρα, τα βαλσαμωμένα
ζώα και την παράξενη κυρία, απορροφά τη φοιτήτρια,
σαν μια μεγάλη αράχνη, που φυλακίζει μέσα στον
ιστό της τα θύματά της, αντλώντας από αυτά καινούργια
ζωή.
Επειδή η ιστορία ελάχιστη σύνδεση έχει με την
κοινωνική πραγματικότητα και την πολιτική συγκυρία
της εποχής που διαδραματίζεται, μόνο ως αλληγορία
θα μπορούσε να διαβαστεί, όπως η πανέξυπνη αλληγορία
του Φόουλς "Ο Συλλέκτης" που φαίνεται
πως επηρέασε με το ύφος της τον Θ. Σκάσση. Οι
επιδράσεις όμως αυτές διασκεδάζονται, γιατί στο
βιβλίο του Θ. Σκάσση υπάρχει κι ένα ευρηματικό
τέλος(;). Η αρχόντισσα - όπως αποκαλύπτεται -
όχι μόνο βαλσαμώνει τα αγαπημένα της ζώα που πεθαίνουν,
αλλά βαλσαμώνει και τον ίδιο της τον άντρα.
Η απροσδόκητη αποκάλυψη των μυστικών της δίνει
στη νουβέλα μια ατμόσφαιρα "θρίλερ",
καθώς η φοιτήτρια εγκλωβισμένη, στην αρχή συναισθηματικά,
ύστερα και πνευματικά, στ' αόρατα δίχτυα της ηλικιωμένης
κυρίας, νιώθει την απειλή της μετατροπής της σε
κατοικίδιο ζώο, που κι' αυτό στο τέλος θα βαλσαμωθεί.
Η αλληγορία του Θ. Σκάσση στηρίζεται πάνω σε δύο
κατηγορίες ανθρώπων: αυτών που παραμένουν θεατές
της ζωής και προσπαθούν να κρατήσουν τον χρόνο
βαλσαμωμένο και αυτών που αντιπροσωπεύουν τη δράση,
που καίνε το κερί της ζωής τους και από τις δύο
άκρες….
Νίκος Δαββέτας
Ποιητής, κριτικός λογοτεχνίας
Εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ, 24-9-1989
Βαλσαμωμένος γάτος
"Ο
βαλσαμωμένος γάτος" είναι το δεύτερο βιβλίο
του Θωμά Σκάσση μετά τη συλλογή διηγημάτων "Συλλέκτης
αποκομμάτων" με την οποία εμφανίστηκε στα
γράμματα το 1986. Η πρόοδος είναι σαφής και αξιοσημείωτη.
Η εκφορά του υλικού των διηγημάτων ήταν σε μεγάλο
βαθμό αμεταποίητη και η ιδεολογική πρόθεση έκδηλη.
Στην πρόσφατη νουβέλα του, η ιδεολογική θέση είναι
διατυπωμένη με διακριτικότητα, χωνεμένη από το
μύθο και την αφηγηματική στρατηγική, και ο τρόπος
με τον οποίο επεξεργάζεται το υλικό του αποκαλύπτει
ένα νέο συγγραφέα που συνειδητοποιεί τη σημασία
της αφηγηματικής τεχνικής και ψάχνει να βρει τα
προσωπικά εκφραστικά του μέσα, έστω κι αν κάποτε
ακουμπά σε ωριμότερα πρότυπα…
Οι λόγοι των δύο γυναικών, λειτουργώντας, αντιστικτικά,
διαγράφουν με ενάργεια μια ενδιαφέρουσα συνάρτηση
και φωτίζουν διακριτικά τις αντιθέσεις της. Η
προσωρινή προσωπική αλληλεξάρτηση των δύο γυναικών
δίνει αφορμή σε μια ευαίσθητη και ελλειπτική απεικόνιση
δύο διαμετρικά αντίθετων κόσμων. Ο βαλσαμωμένος,
κυριολεκτικά και μεταφορικά, κόσμος της γηραιάς
κυρίας, από τη μια μεριά, και ο γεμάτος αγωνία
και ανασφάλεια ζωντανός κόσμος της νεαρής φοιτήτριας,
από την άλλη. Ο κόσμος που παρά τα περίτεχνα καμώματά
του να παρατείνει τη νοσηρή του επιβίωση βαδίζει
ακάθεκτος προς τον αφανισμό, και ο κόσμος που
παρά τις απογοητεύσεις και τις διαψεύσεις του
προσαρμόζεται στη ζωή και τις πικρές της πραγματικότητες…
Οι δύο ηρωίδες του, φιλοτεχνημένες με ευαισθησία
και προσοχή, είναι αφηγηματικά πρόσωπα με δική
τους ζωή και υπόσταση και όχι ανδρείκελα για την
εκφορά ιδεολογικών μηνυμάτων…
Σπύρος Τσακνιάς
Κριτικός λογοτεχνίας.
Περιοδ. Η ΛΕΞΗ, Νο 82, Φεβρουάριος 1989
… Η ιστορία ακολουθεί τους τόνους και τα ηχοχρώματα
μουσικού έργου, με δραματικό κρεσέντο για φινάλε.
Πρόκειται για μια ιστορία ανάμεσα σε μια "γηραιά
κυρία" και μια νεαρή φοιτήτρια, που διαδραματίζεται
σ' ένα θεόκλειστο σπίτι κατά τη διάρκεια ενός
χειμώνα στη δικτατορία του '67. Μια ιστορία για
τον χρόνο, καθώς περιγράφει τη λυσσαλέα, όσο και
μάταιη, προσπάθεια της μιας να κάνει το παρελθόν
της μέλλον και το μέλλον της άλλης παρελθόν…
Ασυνήθιστο πράγματι θέμα για την ελληνική λογοτεχνία.
Η νουβέλα του Σκάσση κινείται στα ύδατα του Πόε
και του Ουάιλντ, αλλά περιγράφει έναν κόσμο άλλης
αισθαντικότητας, τον κόσμο της ελληνικής Ανατολής.
Έναν κόσμο πληγή κι οριστικά χαμένο για τους ξεριζωμένους
του '22 και τη συνέχειά τους στον ελλαδικό χώρο…
Το σχήμα λειτουργεί και το βιβλίο αιχμαλωτίζει
τον αναγνώστη, σαν καλογυρισμένο θρίλερ…
Γιάννα Καμπουρίδου
Περιοδ. ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ, Νο 38, Άνοιξη 1997
Ελληνικό σταυρόλεξο. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Πόλις,
2000. Σελ. 593. ISBN: 960-8132-03-7
Το Ελληνικό σταυρόλεξο είναι ένα ομολογουμένως
ενδιαφέρον, πρωτότυπο στη σύλληψή του, αλλά και
φιλόδοξο, ως εγχείρημα, μυθιστόρημα. ενδιαφέρον
και πρωτότυπο εξαιτίας της, σε διαφορετικά επίπεδα
εκτύλιξης της πλοκής του, με συνέπεια να προσφέρεται
σε ποικίλες αναγνωστικές προσεγγίσεις, και φιλόδοξο,
εξαιτίας της προφανούς πρόθεσης του συγγραφέα
να διασταυρώσει ονόματα, λέξεις (και μνήμες αλλοτινών
νοημάτων των ίδιων λέξεων), γεγονότα, καταστάσεις
και πάσης φύσεως, ποικίλης προέλευσης, πληροφοριακό
υλικό. Να διασταυρώσει όλ' αυτά, με άμεσο στόχο
την ύφανση ενός ενιαίου αφηγηματικού ιστού. την
δι' ίδιο λογαριασμό, γενικότερου ωστόσο ενδιαφέροντος,
χαρτογράφηση ενός χώρου, το ιστορικό υπέδαφος
του οποίου καλύπτει την τριακονταετία 1936-1967
(από τη δικτατορία Μεταξά ως τη δικτατορία των
συνταγματαρχών), ενώ, επιφανειακά, το χρονολογικό
του πλαίσιο διευρύνεται όσο χρειάζεται, προκειμένου
να συμπεριλάβει το παρόν του τριαντάχρονου ήρωα
του μυθιστορήματος, του δημοσιογράφου Σωτήρη Σωτηρίου
και του αναγνώστη…
Ο ήρωας του μυθιστορήματος "μυθιστοριοποιεί
το παρόν ιστοριογραφώντας τα περασμένα".
Και ο συγγραφέας, δια του ήρωας, σαν αρχαιολόγος
προσπαθεί, από τα ευρήματα που ανασύρει στο φως,
να ανασυνθέσει τη ζωή που δεν έζησε, μεταγγίζοντας,
φυσικά και αβίαστα, χρόνο ιστορικό στη μυθοπλασία
του και αντιστρόφως, προσδίδοντας στοιχεία μυθοπλαστικά
σε γεγονότα και καταστάσεις αμιγώς ιστορικές.
Κυρίως, όμως, καθιστώντας τον αναγνώστη μέτοχο
τόσο του μυθοπλαστικού όσο και του ιστορικού σκέλους
του πολύ αξιόλογου εγχειρήματός του.
Κώστας Γ. Παπαγεωργίου
Ποιητής, πεζογράφος, κριτικός λογοτεχνίας
Εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 21-7-2000
Ελληνικό σταυρόλεξο
…Ένας νέος ηλικιακά αλλά και στο επάγγελμα "δημοσιογράφος,
"κουρασμένος" γρήγορα από το "ελεύθερο
ρεπορτάζ", αποφασίζει να κάνει βουτιά στο
παρελθόν, ερευνώντας, διαβάζοντας, σταχυολογώντας
πηγές, ιστορικά ντοκουμέντα, εφημερίδες, βιβλία,
περιοδικά, γεγονότα. Η προσπάθειά του δεν έχει
ως κύριο στόχο μόνον -όπως αναγράφεται στο οπισθόφυλλο,
το οποίο, με την ευκαιρία, είναι μάλλον διφορούμενο-,
την αναζήτηση των παραμέτρων, που χαρακτήρισαν
τον πάντοτε απόντα πατέρα ανάμεσα στις δύο δικτατορίες.
Πολύ περισσότερο ο ερευνητής θέλει να μάθει, από
τα αδιάψευστα στοιχεία που ο Τύπος σε κάθε του
μορφή προσφέρει, το πως φθάσαμε μέχρις εδώ· τι
κύματα διαβήκαμε· τι έφταιξε και τι ενοχές πρέπει
να χαλάνε τον ύπνο πρωταγωνιστών ή κομπάρσων.
τι ευθύνες πρέπει να αποδοθούν και προς ποια κατεύθυνση.
Όταν και οι δύο αυτοί στόχοι ολοκληρώνονται, με
τη βοήθεια ανθρώπων τόσο του στενού οικογενειακού
περιβάλλοντος όσο και προσωπικών και ψυχολογικών
αναγνώσεων, ο ήρωας -όπως όλοι οι ήρωες της νεότερης
ελληνικής περιόδου- θα χάσει τη ζωή του…
Ο Σκάσσης σαν μεγάλος μάστορας, θα έλεγα δε και
εντελώς ώριμος για ένα τέτοιο εγχείρημα, διανθίζει
το έργο σημειολογικά και νεωτερικά, με στοιχεία
φαινομενικά υποδεέστερα ενός τέτοιου όγκου και
εμβέλειας μύθου. σαφώς όμως συναρπαστικά για την
εξέλιξή του αλλά και για την αφομοίωση, που επισταμένα
τίθεται σε καθολική ενέδρα, σε φαντασιακή παγίδα…
Ο Σκάσσης έγραψε το πρώτο ελληνικό αριστούργημα
του νέου αιώνα, ως σοβαρότατη παραλλαγή εκείνου
του παράξενου βιβλίου του Θανάση Βαλτινού "Στοιχεία
για τη δεκαετία του 60".
Χρίστος Παπαγεωργίου
Ποιητής, κριτικός λογοτεχνίας
Εφημ. Η ΑΥΓΗ, 28-5-2000
Ελληνικό σταυρόλεξο
…Σήμερα πια οι μορφικές αναζητήσεις του νεωτερικού
ή και νεωτερίζοντος μυθιστορήματος προσφέρουν
ποικίλες διεξόδους και ο Θ. Σκάσσης φαίνεται να
εκμεταλλεύεται στο έπακρο αυτήν την ευρυχωρία.
Προτείνει ένα μυθιστόρημα με πλοκή και τουλάχιστον
έναν κεντρικό χαρακτήρα, ταυτόχρονα όμως και ένα
μυθιστόρημα που σ τ η ρ ί ζ ε τ α ι στην αποσπασματικότητα
των ντοκουμέντων και στην πολυφωνία της μαρτυρίας.
Ένας πρώτος στόχος μοιάζει να είναι η συγγραφή
ενός πολιτικού μυθιστορήματος για τη νεότερη Ελλάδα,
στο βαθμό που είναι πολιτικά τα πρόσφατα μυθιστορήματα
του Θ. Βαλτινού, "Στοιχεία για τη δεκαετία
του '60" και "Ορθοκωστά", με τα
οποία και εμφανώς συνομιλεί…
Μάρη Θεοδοσοπούλου
Κριτικός λογοτεχνίας
Εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 21-5-2000
…Το "Ελληνικό σταυρόλεξο", το τρίτο
βιβλίο πεζογραφίας του Θωμά Σκάσση (γενν. στην
Αθήνα το 1953), ερευνά τέτοιου είδους ερωτήματα
("Που βρίσκεται το νόημα των πραγμάτων όταν
χαθούν οι άνθρωποι; Που η αλήθεια και που το ψέμα;")
και τα χρησιμοποιεί σαν τμήματα της πλοκής του,
σαν σταθμούς της εξέλιξής του…
Η παραδοσιακού τύπου αφήγηση διεμβολίζεται από
τις τεχνικές της νεοτερικότητας, η μυθοπλασία
συνυπάρχει με εκτενέστατο αρχειακό υλικό που κατατίθεται
δίκην ντοκιμαντέρ, η πρωτοπρόσωπη αφήγηση (στην
οποία ο ομιλητής δεν είναι πάντοτε ο ίδιος) παραχωρεί
τη θέση της στην τριτοπρόσωπη, ο λόγος που είναι
επεξεργασμένος κατά τη σκληρή λογική του γραπτού
διεμβολίζεται από σελίδες που καλύπτονται από
απομαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις ανωνύμων, οι
οποίες διατηρούν στοιχεία της προφορικότητας,
το κόμπιασμα ας πούμε της προβληματισμένης μνήμης…
Παντελής Μπουκάλας
Ποιητής, κριτικός λογοτεχνίας
Εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 16-5-2000
Ελληνικό σταυρόλεξο
…Ο Σκάσσης αποδεικνύεται στο "Ελληνικό σταυρόλεξο"
ένας εκ πεποιθήσεως, ένας ορκισμένος μοντερνιστής:
η μόνιμη διάσπαση της συνέχειας, η βαθιά αυτεπίγνωση
της γραφής και, πρωτίστως, ο αμέριστος ειδολογικός
συγκερασμός αποτελούν τα εδραία χαρακτηριστικά
του βιβλίου του, που θέλει να περάσει από κάθε
λογοτεχνικό καλούπι και κανόνα: από το ιστορικό
μυθιστόρημα, τη μαρτυρία και το ημερολόγιο έως
τον εσωτερικό μονόλογο, την εγκιβωτισμένη αφήγηση
την και την καταλογογραφία…
Το "Ελληνικό σταυρόλεξο" μας παραδίδει
τη μορφή του στο πλαίσιο μιας αδιάκοπης αναρώτησης
για την αξία, το βάρος και την υπαρξιακή υπόσταση
της μνήμης, όπως και για τη σημασία ή τις μεθόδους
της διάσωσης και της διατήρησής της. Το κρίσιμο,
βεβαίως, όπως πάντα, είναι το λογοτεχνικό παιχνίδι.
Και ως προς αυτό, ο Σκάσσης κάνει δύο πράγματα:
από τη μια πλευρά μας παροτρύνει να παρακολουθήσουμε
το ξετύλιγμα μιας εξαιρετικά περίτεχνης και εργώδους
σταυροβελονιάς, ζητώντας την ενεργό συμμετοχή
μας στη λύση πολλαπλών αινιγμάτων της και από
την άλλη μας καλεί να δούμε εν τη γενέσει της
και συνάμα εν προόδω την ανάπτυξη του μυθιστορηματικού
στοχασμού του…
Βαγγέλης Χατζηβασιλείου
Κριτικός λογοτεχνίας
Εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 15-10-2000
Ελληνικό σταυρόλεξο
Θέμα με ιδιαίτερο ειδικός βάρος - η απελπισμένη
απόπειρα μιας ηλικιωμένης να σταματήσει το πέρασμα
του χρόνου - και συγχρόνως πλοκή που αγγίζει τα
όρια του συναρπαστικού θρίλερ, είναι τα χαρακτηριστικά
της νουβέλας του νέου πεζογράφου Θωμά Σκάσση…
Ασφαλώς η ιστορία δείχνει εξωφρενική και η νοσηρή
τροπή της κανονικά θα την κατέτασσε στη χορεία
των απίστευτων παραδόξων που είναι δυνατόν να
συναντήσει κανείς σε μια κλινική λ.χ. ή στο αστυνομικό
δελτίο -ας μην ξεχνάμε ότι το προηγούμενο, πρώτο
βιβλίο του Θωμά Σκάσση ήταν μια συλλογή διηγημάτων
με τίτλο "Συλλέκτης αποκομμάτων". Μια
από τις αρετές του συγγραφέα είναι ωστόσο αυτή
ακριβώς: ότι αναπτύσσει την ιστορία του με τρόπο
που την αποσπά από το περιθώριο στο οποίο θα τοποθετούσαμε
μια περιορισμένου και ειδικού ενδιαφέροντος παθολογική
περίπτωση.
Η προσεκτική συναρμολόγηση των ψηφίδων της υπόθεσης,
το πειστικό κλίμα στις ρεαλιστικές περιγραφές
του αρχοντικού, η ονειρική ατμόσφαιρα του μακρινού
παρελθόντος και η κλιμάκωση με τη βαθμιαία υποβολή
του τρομακτικού συνθέτουν ένα έργο αληθοφανές
όπου το απίθανο κατέχει μια θέση απολύτως φυσική
και είναι λειτουργικό εφ' όσον δεν κάνει τίποτε
άλλο από το να υπογραμμίζει το μέγεθος και την
ένταση του δραματικού. Κι ύστερα, η αρμονική εξισορρόπηση
του φυσιολογικού και του απίθανου, του ρεαλιστικού
και του ονείρου, σβήνει το τρομακτικό μέσα στην
αναπόδεικτη αβεβαιότητα έτσι ώστε όλη η ιστορία
να μη μοιάζει στο τέλος παρά σαν ένα πλάσμα της
φαντασίας, ένα κακό όνειρο που έσβησε πια με το
φως της ημέρας.
Ελισάβετ Κοτζιά
Κριτικός λογοτεχνίας
Εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 22-1-1989
Απόσπασμα από το "Ελληνικό Σταυρόλεξο"
"ΕΙΠΑΝ…
ΕΓΡΑΨΑΝ… ΔΙΑΒΑΣΑ"
Επιμέλεια στήλης Χρήστος Χ.
[…]
"Νομίζω ότι μέχρι τώρα ασχοληθήκαμε πολύ
με την ιστορία των κινήσεων, ενώ δεν ασχοληθήκαμε
αρκετά με την ιστορία των αντιστάσεων", λέει
ο Ερνέστ Λαμπρούς. "Η αντίσταση που προβάλλουν
οι κατεστημένες νοοτροπίες είναι ένας από τους
βασικούς παράγοντες της αργής ιστορίας".
[…]
Ο Φιλίπ Αριές γράφει: "Πιστεύω ότι οι μεγάλες
αλλαγές που καθορίζουν τις νοοτροπίες, τις συμπεριφορές
απέναντι στη ζωή και το θάνατο, εξαρτώνται από
δυνάμεις πιο μυστικές, κίνητρα που βρίσκονται
κρυμμένα στα όρια του βιολογικού και πολιτισμικού
πεδίου, δηλαδή στο συλλογικό ασυνείδητο".
[…]
Ένα μεγάλο πρόσφατο εγχείρημα προσπαθεί […] να
δώσει βάρος στην κατηγορία της ιδιωτικής ζωής
που προσεγγίζει ό,τι κατά το παρελθόν αποκαλούνταν
ιστορία των πολιτισμών ή των ηθών.
[…]
Ο Ζιμλπέρ Ντιράν λέει: "Πιστεύω, όπως και
ο Νίτσε, ότι ένας πολιτισμός αποτελεί προϊόν διασταύρωσης
μύθων. (…) Ως επί το πλείστον, συνειδητοποιούμε
ότι οι ιδεολογίες είναι εκείνες που καθοδηγούν
τον κόσμο παρά τα θετικά γεγονότα".
[…]
Η ιστορία του φαντασιακού, νέα πνοή στην ιστορία
των νοοτροπιών, δημιουργεί στον ιστορικό νέες
φιλοδοξίες: να προσαρτήσει τις λογοτεχνικές και
εικονογραφικές πηγές. "Θα βρεθεί έτσι πραγματικά,
επιτέλους, μια αυθεντική διέξοδος της ιστορίας
στον κόσμο της τέχνης και της λογοτεχνίας",
λέει ο Ζακ Λε Γκοφ.
[…]
Σύμφωνα με τον Ζωρζ Ντιμπί, η νοοτροπία έχει τη
δική της χρονική διάσταση, την οποία διαιρεί,
κατά το μοντέλο του Μπροντέλ, σε τρεις ρυθμούς:
πρώτα στο γρήγορο ρυθμό των συγκινήσεων της στιγμής,
της συγκυρίας· κατόπιν, στο χρόνο των συμπεριφορών
και των πεποιθήσεων που αποτελούν κτήμα μιας περιορισμένης
κοινωνικής ομάδας. τέλος, σ' ένα ρυθμό πιο αργό,
όπου ανήκουν όσα συστήματα νοοτροπίας προβάλλουν
μεγαλύτερες αντιστάσεις στις μεταβολές (…). Για
να προωθήσει την ιστορία των νοοτροπιών ο Ντιμπί
ήταν υποχρεωμένος να μετατοπίσει το βλέμμα του
ιστορικού από την αφήγηση παρωχημένων γεγονότων
(…) προς τη μελέτη των αναπαραστάσεων μιας εποχής
για τον ίδιο της τον εαυτό, για την ιστορία της
μέσα στην υποκειμενικότητά της.
(από το βιβλίο του Φρανσουά Ντος Η Ιστορία σε
ψίχουλα)
Δευτέρα,
2 Μάιου - ώρα 23.55
Καθόταν στο μικρό γραφείο. Διάβαζε και σημείωνε.
Είχε βγάλει το ρολόι του και το είχε ακουμπήσει
ανάμεσα σε δύο στοίβες βιβλία. Κάθε φορά, πριν
αρχίσει να "δουλεύει", έκανε το ίδιο.
Όσο το φορούσε, το μάτι του πήγαινε κάθε λίγο
στον καρπό του αριστερού χεριού - συνήθεια της
μέρας και της εφημερίδας. Τώρα, τη νύχτα, ο μάρτυρας
του χρόνου εξοστρακιζόταν σε μια γωνιά, αχρείαστος
και ανεπιθύμητος. Γιατί τη νύχτα ο χρόνος κυλούσε
στο ρυθμό της επιθυμίας, έξω από τον κύκλο των
δεικτών, και πυκνόρρευστος στάλαζε στις ρίζες
της μνήμης. Και η μνήμη η ατομική, ζωσμένη το
βάρος παλιών λέξεων, πάλευε να καταδυθεί μέχρι
το βυθό της μνήμης της συλλογικής κι εκεί να απλωθεί,
να βρει τόπο για να ριζώσει γερά, έτσι που να
μην την ξεσέρνουν οι άνεμοι του παρόντος. Μα τα
ονόματα των τόπων, των προσώπων, των ιδεών και
των παθημάτων που έφερνε στην επιφάνεια κάθε γύρισμα
σελίδας έμοιαζαν με ξερά και άοσμα λουλούδια που,
χρόνια πατικωμένα ανάμεσα στα φύλλα χοντρού βιβλίου,
διαλύονταν στο πρώτο άγγιγμα, αφήνοντας μόνο ένα
αχνάρι από στεγνές φλέβες.
Αισθανόταν ξεκάθαρα πως τόσα γυρίσματα του ήλιου
και της βροχής είχαν ξεπλύνει οριστικά το αίμα
από τα τοπωνύμια της μνήμης που παρήλαυναν μπροστά
του σελίδα τη σελίδα. ποτάμια λέξεων είχαν καλύψει
με ιλύ τις άλλοτε απαστράπτουσες ρητορείες λαϊκών
ηγετών, λαοπλάνων πολιτικών και ωμών στρατοκρατών,
και στο σώμα της γλώσσας είχαν επουλωθεί οι ανοιχτές
πληγές των λόγων ύστερα από τόσες επιστρώσεις
νοήματος. Μήπως οι ήρωες και οι προδότες, που
είχαν προλάβει να γεράσουν βλέποντας τα λόγια
τους να θάλλουν περισσότερο από τις πράξεις, κατάφεραν
να τα γλιτώσουν από το χυτήριο της γλώσσας; Τα
τρομερά σύμβολα της οργής και της ελπίδας δεν
είχαν γίνει με τον καιρό πανηγυριώτικα ξόανα που
κραδαίνονταν από τρεμάμενα χέρια παλαιών πολεμιστών
ή όλο και λιγότερων φανατικών επιγόνων σε επετειακές
πορείες, μνημόσυνα και αραιές διαδηλώσεις; Του
'ρθε στο νου μια ολοσέλιδη φωτογραφία που είχε
δει σε μια εφημερίδα κρεμασμένη στο περίπτερο
της γειτονιάς του τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης:
μια θάλασσα κόκκινες σημαίες. Τώρα πια κρύβονταν
γρήγορα στον πάτο κιβωτίων μετά το πέρας της ετήσιας
γιορτής που -ίσως επειδή λεγόταν φεστιβάλ - μόλις
και μετά βίας κατόρθωνε να προσφέρει στους πιστούς
το ασαφές περίγραμμα μιας προβολής του παρελθόντος
στο παρόν κι όχι του παρόντος στο μέλλον. Και
τούτα τα γραπτά για ποιον κρυφό παλμό μιλούσαν;
Τι σχέση μπορούσαν να έχουν με τους μονότονα επαναλαμβανόμενους
πανηγυρικούς της δημοτικής, μέσης, ανώτερης ή
στρατιωτικής εκπαίδευσης;
Πίεζε το μυαλό του να γυρίσει όσο πιο πίσω γινόταν,
να ζωντανέψει αναμνήσεις της παιδικής ηλικίας,
ν' αγγίξει συνειδητά την εποχή που πέρασε μέσα
του σαν όνειρο. Το μόνο που του ερχόταν στο νου
ήταν ο απόηχος σκόρπιων φράσεων -"ετελέσθη
σήμερον το ετήσιον μνημόσυνον των σφαγιασθέντων
(…)", "εφονεύθη εις την δασώδη περιοχήν
του όρους (…) συνεπεία εκρήξεως παλαιάς νάρκης",
"(…) τον αναζητεί η αδελφή του Ελένη"-
που άκουγε από το ραδιόφωνο πριν γυρίσει τη βελόνα
ψάχνοντας ανυπόμονα τον προγκρέσιβ ροκ ήχο της
δικής του εποχής. Τίποτ' άλλο.
Κι όμως, αυτός που η συνειδητά δική του προοδευτική
εποχή άρχιζε με αυτό που το είπαν Μεταπολίτευση.
αυτός που ζούσε από τότε τη δική του εποχή υπερπηδώντας
το ένα εμπόδιο και παίρνοντας αμέσως φόρα για
το επόμενο (απολυτήριο λυκείου - εισαγωγή στο
Πανεπιστήμιο - εξετάσεις - πτυχίο - στρατός -
απολυτήριο - πρόσληψη στην εφημερίδα), προσανατολισμένος
σταθερά στο κυνήγι του αύριο. αυτός που και τώρα
ζούσε μόνο μέσα στην βιασύνη της δικής του εποχής
διαγράφοντας καθημερινά όσα μόλις χθες ακόμα ήταν
παρόντα. αυτός ήταν που διάβαζε τώρα με μανία
για κείνα που δεν του διηγήθηκε ποτέ κανένας.
Ύστερα από ενάμιση και πλέον μήνα εντατικής δουλειάς,
στη διάρκεια του οποίου γυρίζοντας από την εφημερίδα
βυθιζόταν αμέσως στα βιβλία, έτρωγε κρατώντας
ανοιχτό στο πλάι ένα βιβλίο, απαντούσε μονολεκτικά
στις ερωτήσεις της Χριστίνας χωρίς να σηκώσει
τα μάτια από το βιβλίο και όταν δεν τον έπαιρνε
ο ύπνος πάνω στο βιβλίο, πήγαινε στο κρεβάτι όσο
πιο αργά άντεχε. ύστερα από έξι Σαββατοκύριακα
ερμητικού εγκλεισμού στο σπίτι, σαράντα τρεις
μέρες ερωτικής αποχής και τριακόσιες και πλέον
σελίδες σημειώσεων, οι αληθοφανείς προφάσεις του
πρώτου καιρού -"απλή περιέργεια", "επαγγελματικό
ενδιαφέρον", "απαραίτητη σκευή δημοσιογράφου
που στοχεύει στο πολιτικό ρεπορτάζ" - είχαν
καταρρεύσει σαν χάρτινος πύργος και απέμενε μέσα
του η αβεβαιότητα του κενού και η βεβαιότητα της
πλήρωσής του μέσα από αυτή τη δίχως προφανή λόγο
προσπάθεια. Το καλογυμνασμένο άλογο κούρσας ετοιμαζόταν
για την υπερπήδηση του υψηλότερου εμποδίου που
είχε παρουσιαστεί μέχρι τώρα μπροστά του γιατί
αυτό βρισκόταν πίσω του.
Το μακρινό γάβγισμα ενός σκύλου μέσα στη νύχτα
τον έκανε να σηκώσει το βλέμμα από τα χαρτιά.
Το φως της κρεβατοκάμαρας δεν αντιφέγγιζε πια
στο διάδρομο. Η Χριστίνα κοιμόταν μακριά.
|
