ΖΥΡΑΝΝΑ ΖΑΤΕΛΗ


Photo: © E.KE.BI, 2001. Τσουμπλέκας

Βιογραφικό σημείωμα

Η Ζυράννα Ζατέλη γεννήθηκε το 1951 στην Θεσσαλονίκη. Σπούδασε Θέατρο και εργάστηκε ως ηθοποιός, καθώς και στο Ραδιόφωνο, μα τα εγκατέλειψε αρκετά γρήγορα - η πραγματική της κλίση ήταν και είναι το γράψιμο και ασχολείται πλέον αποκλειστικά με αυτό. Έχει εκδώσει ως τώρα τρία βιβλία:

"Περσινή αρραβωνιαστικιά", 1984, συλλογή εννέα διηγημάτων. Εκδ. ΣΙΓΑΡΕΤΑ 1984 - ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, 1994
"Στην ερημιά με χάρι", 1986, συλλογή τριάντα ενός διηγημάτων. Εκδ. ΣΙΓΑΡΕΤΑ, 1986 - ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, 1994
"Και με το φως του λύκου επανέρχονται", 1993, Μυθιστόρημα σε δέκα ιστορίες. Εκδ. Καστανιώτη
Τώρα ετοιμάζει το τέταρτο βιβλίο της, μυθιστόρημα επίσης, που θα είναι το πρώτο βιβλίο μιας Τριλογίας.
Μεταφράσεις

Το μυθιστόρημά της "Και με το φως του λύκου επανέρχονται" μεταφράστηκε στις εξής γλώσσες:

Στα γερμανικά: "UND BEIM LICHT DES WOLFES KEHREN SIE WIEDER", KIEPENHEUER - WITSCH, 1997

Στα ολανδικά: "EN OP HET UUR VAN DE WOLF KOMEN ZIJ TERUG", DE GEUS, 1997

Στα λιθουανικά: "GRIZTANTYS SU VILKU SVIESA", TYTO ALBA, 1998

Στα ιταλικά: "Ε ΑLLA LUCE DEL LUPO RITORNANO", CROCETTI EDITORE, 1999

Στα γαλλικά: (πρόκειται να εκδοθεί μέσα στο 2001):
"ENTRE CIEN ET LOUP LES VOILA EN RETOUR"
EDITIONS DU SEVIL, 2001

Διηγήματά της έχουν μεταφραστεί και δημοσιευθεί σε Ανθολογίες και λογοτεχνικά περιοδικά στα αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά και ιταλικά.

Η ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΖΥΡΑΝΝΑ ΖΑΤΕΛΗ

Η Ζυράννα Ζατέλη, με τα τρία της βιβλία συνιστά μια περίπτωση ανανέωσης που ευτυχώς δεν έχει τίποτα το λελογισμένο. Το συναρπαστικό με αυτή την πεζογραφία είναι ότι δεν αναγνωρίζει προδρόμους στην ντόπια φιλολογία. Κατά ένα τρόπο έπεσε από τον ουρανό. Οι αφηγήσεις της για αλλόκοτες ιστορίες με μοσχαροκεφαλές, με κομμένα δάχτυλα, με βελόνες και τα παρόμοια δεν παραπέμπουν σε κάτι αναγνωρίσιμο. Ο αναγνώστης φτάνει μέχρι σημείου να αναρωτηθεί αν η ίδια το θέλησε να γράψει έτσι ή αν έγινε από μόνο του. Απορία που όπως ξέρουμε είναι αψευδής μάρτυρας πρωτοτυπίας στα ζητήματα του ύφους.
Η Ζατέλη κατάφερε να ξεμπερδέψει με την παγίδα της αμεσότητας χάρη σε μιαν άνευ προηγουμένου δαιμονικότητα στην μυθοπλασία. Κυριολεκτικά αυτή η γυναίκα πολιορκείται από παράξενες ιστορίες, διαπνέεται από ένα ακριβοθώρητο σύμπλεγμα κρύφιου ονειρισμού ο οποίος, ενώ σε άλλες πέννες καταλήγει στην "ποίηση" με τα γνωστά αποτελέσματα ή στον αχαλίνωτο εξπρεσιονισμό, στη δικής της περίπτωση οικονομείται υποδειγματικά. Το γεγονός ότι δεν είχε εποχή μαθητείας αλλά μπήκε κατευθείαν στο ψητό από το πρώτο της διήγημα, είναι τεκμήριο αυθεντικότητας. Με απλά λόγια θα λέγαμε ότι κατέφυγε στο γράψιμο για να σωθεί από την παραφροσύνη.
Δεν είναι λοιπόν παράδοξο ότι η αρχική διηγηματογραφία την ώθησε προϊόντος του χρόνου στην ογκώδη μυθιστοριογραφία. Επιμένοντας η ίδια να ξεκαθαρίζει λογαριασμούς με σπασμούς της ζωής που δε γίνονται πάντα κατανοητοί, πίστεψε ότι μπορούσε να εμφανίσει αυτή την ένδοθεν φρικίαση σε όλες της τις διαστάσεις. Σωστά την κατηγόρησαν για μαγικό ρεαλισμό και κάποια ζηλόφθονη ματιά προς την νοτιοαμερικάνικη λογοτεχνία. Οι εκλεκτικές συγγένειες υπάρχουν. Μόνο που τα ίδια τα κείμενα άλλα μολογάνε. Βαλκάνια ύπαρξη με μπερδεμένο αίμα, η συγγραφέας της Περσινής αρραβωνιαστικιάς δεν διακατέχεται από την ανάγκη του εξωτισμού. Οι ιστορίες της έχουν έναν παθολογικό λυρισμό, αλλά δεν κατέχουν κανένα εθιμικό πλούτο που θα μπορούσε να ξιπάσει.
Όσο πιο πλαστό είναι το πεζογράφημα τόσο περισσότερο πείθει. Αν θα μπορούσε κάποιος να κατηγορήσει την Ζατέλη για κάτι, αυτό θα ήταν η πειστικότητα η οποία οφείλεται στην απόλυτη πλασματικότητα των αφηγουμένων. Πουθενά δεν είδε τα όσα αφηγείται, πουθενά δεν απάντησε τα πρόσωπα που στήνει. Το όλο σύμπαν του ζατελικού κόσμου είναι ένα πολύκλωνος εφιάλτης ο οποίος σιγά σιγά εντάσσει στη σφαίρα του και τα παραμικρά στοιχεία του.
Είναι χαρακτηριστικό ότι η ίδια θέλει πολύ χρόνο για να γράψει. Φοβίες, φαντασιώσεις, ένα είδος ιδιωτικής μαγείας που επωάζεται παραπειστικά σε κάθε διήγηση, απαιτεί διάστημα ωρίμανσης, γράφε σβήσε, μόχθο με ένα λόγο που μοιάζει με τιμωρία η οποία τελικά ανταμείβεται. Υπ' αυτή την έννοια χρωστάει μόνο στον εαυτό της.

Κωστής Παπαγιώργης
Συγγραφέας, Δοκιμιογράφος

Τι έγραψε ο Τύπος για τα βιβλία της
ΖΥΡΑΝΝΑΣ ΖΑΤΕΛΗ
(αποσπάσματα από κριτικές και συνεντεύξεις)

Περσινή αρραβωνιαστικιά, εννέα ιστορίες. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997, σελ. 192. ISBN: 960-03-1253-2

…Η Ζατέλη έχει γίνει η μάγισσα της υπνωτιστικής αφήγησης. Αλλά πριν γίνει κάτι τέτοιο, φαίνεται πως και η ίδια υπήρξε θύμα τέτοιων "υπνωτιστών". Η μαθητεία της, λοιπόν, στην αφήγηση δεν πρέπει να αναζητηθεί ανάμεσα στους Έλληνες ή ξένους πεζογράφους, αλλά ανάμεσα στους αυτοσχέδιους, αυθόρμητους αφηγητές που στόλισαν -μαζί με τα άλλα υπέροχα βίτσια τους - εκείνη τη μυθική οικογένεια που σε όλα τα έως αυτή τη στιγμή έργα της προσπαθεί να θυμηθεί, να ξαναζήσει, να μεταδώσει και μαγεύει με τα πρόσωπα και τις ιστορίες της όχι επειδή το επιδιώκει, αλλά επειδή η ίδια είναι ανεπανόρθωτα μαγεμένη από αυτά. Με την αφήγησή της η Ζατέλη δεν θέλει να μαγέψει κανέναν, αλλά η ίδια αυθυπνωτίζεται, και συντηρεί και διαιωνίζει το παιδικό κι εφηβικό μάγεμά της από τους ανθρώπους και τον κόσμο. Τα διηγήματά της είναι στοιχειωμένα από πρόσωπα και περιστατικά που με μια σχεδόν νοσηρή εμμονή η αφηγήτρια προσπαθεί αν ανακαλέσει, να καταλάβει, να τα ζωντανέψει για λίγο και να σωθεί από αυτά…

Βαγγέλης Αθανασόπουλος
Αναπλ. καθηγητής Παν/μίου Αθηνών
Εφημ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 5-8-95

Και με το φως του λύκου επανέρχονται. Μυθιστόρημα σε δέκα ιστορίες. Αθήνα, Καστανιώτης, 1999, σελ. 672. ISBN: 960-03-1059-9

Ηρακλής Παπαλέξης: Διαβάζοντας προσεκτικά τους τίτλους των δέκα ιστοριών που απαρτίζουν το μυθιστόρημά σας ο αναγνώστης αναγνωρίζει τη διηγηματογράφο, η οποία γράφει ένα μυθιστόρημα ποταμό. Υπάρχει πράγματι τέτοια ζεύξη αλλά και διάκριση του ενός είδους από το άλλο στο έργο σας;

Ζυράννα Ζατέλη: ΓΙΑ ΝΑ'ΜΑΙ ειλικρινής, όταν έγραφα αυτή τη μακριά δαιδαλώδη ιστορία - και μου πήρε καιρό για να την γράψω-, δεν σκεφτόμουν ιδιαίτερα ούτε τη σχέση ανάμεσα στο διήγημα και στο μυθιστόρημα, ούτε τη διάκριση του ενός από το άλλο. Ξετύλιγα το κουβάρι μου μέσα στο χρόνο, κι αυτό γέμιζε τη σκέψη, τη ζωή μου, και φυσικά, μέρα με τη μέρα, και την ίδια τη γραφή μου. Γι' αυτό και κάθε φορά που έφτανα στο τέλος μιας ενότητας, αντιλαμβανόμουν καλύτερα όλα τα προγενέστερα και τα ξανάπιανα και τα ξαναδούλευα όλα μαζί. Η κάθε αρχή υπαινισσόταν τα σχήματα του τέλους και το κάθε τέλος πλούτιζε και ξανακεντούσε τα σχήματα της αρχής. Κι ανάμεσά τους τα μύρια όσα, "καταφανή και ανεξιχνίαστα".
Κάπου - κάπου, βέβαια, αναρωτιόμουν τι στην ευχή γίνεται εδώ μέσα, που με πάει αυτό το ποταμάκι που έπαιρνε διαστάσεις ποταμού. Απάντηση σαφή δεν είχα. Εν πάση περιπτώσει, ήξερα, έβλεπα, πως πήγαινα σαφώς μακρύτερα από το διήγημα (από τον προηγούμενο συγγραφικό εαυτό μου, ας πούμε), αλλά όχι λιγότερο διαισθανόμουν πως έκανα κάποιες "αυθαιρεσίες" και ως προς το μυθιστόρημα επίσης. Ανεπαισθήτως πως, αν μου το επιτρέπετε, είχα περάσει έξω από τα "τείχη"…
Βέβαια, αυτό το βιβλίο είναι πολύ περισσότερο ένα "μυθιστόρημα", έστω και λίγο ανορθόδοξο στη δομή του, παρά "δέκα ιστορίες", με την έννοια του αυτοτελούς διηγήματος ή της νουβέλας. Απλώς, από το να το χωρίσω σε δέκα ή όσα ανώνυμα κεφάλαια, προτίμησα, φυσικά, δέκα "ταξιδιάρικους" τίτλους. Μα… μόνο τα δάχτυλά μου ήταν δέκα. Οι ιστορίες από κάτω είναι δεκάδες, όπως ξέρετε, με επιμέρους δικές της η καθεμιά. Έφτιαχνα μια αράχνη, η αράχνη μετά έφτιαχνε τους ιστούς της, άλλη αράχνη, άλλοι ιστοί… κι όλα αυτά συνέκλιναν και ζητούσαν τη συνοχή τους - ίσως και τη "συνενοχή" τους-, άμεση, χαλαρή ή εντελώς υποδόρια. Κάπως έτσι θα μπορούσα να περιγράψω την περιπέτεια αυτού του βιβλίου, όσον αφορά στον τρόπο γραφής του…

Περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ, 22-12-93

… Το συνεχές "μπρος πίσω" του εσωτερικού μυθιστορηματικού χρόνου συνθέτει το πανοραμικό ψηφιδωτό ενός σύμπαντος με αείρροη κίνηση και ανάγλυφη όψη.
Προχωρώντας, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε δύο ακόμη δεδομένα, που συμβάλλουν με ανάλογη ένταση στη δημιουργία της μαγικής και μαγευτικής συνάμα ατμόσφαιρας του βιβλίου. Ο λόγος είναι καταρχήν για την υποδόρια μέθοδο της κινηματογραφικής εικόνας: χωρίς να καταφεύγει σε ποιητικά τεχνάσματα και απαλλαγμένη ως εξ ορισμού από τη φλυαρία του σύγχρονου λυρισμού, η Ζατέλη καταφέρνει να παράγει εικόνες (συνταρακτικές στην ουσία τους και συναρπαστικές στην καθημερινότητά τους) σχεδόν εκ του μηδενός. Της φτάνουν, εν προκειμένω, η ακρίβεια της αφηγηματικής κάμερας και η γόνιμη (μέχρι τελικής πτώσεως) επιμονή στην αφανή ή αδιόρατη λεπτομέρεια. Τμήμα της ίδιας καταλυτικής εικονοπλασίας συνιστούν και τα θραύσματα των ποικίλων λαϊκών παραδόσεων ή θρύλων (από τα κουδούνια των Καρναβαλιών ως τα περίπλοκα γιατροσόφια και τις ταφικές μέριμνες), που ενσωματώνονται αρμονικά στις παραστάσεις του κειμένου, ενισχύοντας και οξύνοντας τη σημειοδοτική - συμβολική του λειτουργία.

Βαγγέλης Χατζηβασιλείου
Κριτικός λογοτεχνίας
Εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 22-9-93

… Η Ζυράννα Ζατέλη προσπαθεί με το τελευταίο της βιβλίο να πιάσει το μίτο της ζωής από την αρχή και να φωτίσει το λαβύρινθο της ύπαρξης, την πάλη του ανθρώπου με τον Άλλον και το θάνατο. Μες από μια ρέουσα εικόνα της ύπαρξης, που περικλείει τα είδωλα και τους αντικατοπτρισμούς των πραγμάτων, στήνει ένα μυθιστόρημα πολυσύνθετο, πολυδουλεμένο, πολυδιάστατο, που παραπέμπει -όχι τυχαία- στη μεσαιωνική εικονογραφία αλλά και στη διαλεκτική, όσο παράξενος κι αν κινδυνεύει να φανεί ο συνδυασμός αυτός.

… η Ζατέλη πέτυχε να φτιάξει ένα βιβλίο 700 σελίδων, περίπλοκο και απολαυστικό, ένα σπουδαίο μυθιστόρημα για την condition humaine, για την ανθρώπινη μοίρα, για τον αναλλοίωτο πυρήνα της ύπαρξης και τον αιώνιο ρου της εξέλιξης, για τον Κόσμο. Και επιπλέον για το σήμερα, για όσα ξέρουμε, όσα νομίζουμε ότι ξέρουμε κι όσα έχουμε ακόμη να μάθουμε, στο απώγειο της τεχνολογικής εποχής και στο κατώφλι του 1ου αιώνα.

Τιτίκα Δημητρούλια
κριτικός λογοτεχνίας
Περιοδικό ΑΝΤΙ, 12-93

Ein Roman wie aus einer anderen Zeit, uppig, ausufernd, voller Geschichten und Figuren, zusammengehalten von auktorialer Ironie, von den verspielten Causerien einer giechischen Scheherazade: Siranna Satelis Familien Saga" Und beim Licht des Wolfes kehren sie wieder ist ein vielseitiger Anachronismus, eine charmante Einladung zum Verirren und Verwirren, ein starkes Stuck Literatur…

… Drei Generationen leben unter einem Dach, irgendwann um die Jahrhundertwende, und niemals verliert Sateli den Uberlick uber Vater und Sohne, Mutter und Tochter. Kurzweilig und mit langem. Atem erzahlt sie von einer robusten Gesellschaft, die archaisch anmutet - unberuhrt von den Jahrtausenden die ins Land gingen, seit. Homer die Muse umihren Gesang bat. Erazhlt in ganz eigener Sprache die Anklange an historische Vorbilder stilsicher zum melodischen Ganzen komponiert - Die humorvoll in die Weite schweift wobei Sateli ihre. Allwissenheit nuch Lust und Laune mit den L/esern teilt odergegen sie auspielt. Mal offnet, sie die auktoriale. Perspektive um plaudernd auf. Allgemeines einzugehen dann wieder flieβt die itand - lungepisch dahim - um sogleich uhterbrochen za werder vom spott her Autorin uber ihre Geichopte.

Ira Panic
Hamburger Morgenpost
Sa./So., 19/20 April 1997

Satelis ungeheuer vitaler, nur selten langatmiger Roman ist ein Anschreiben gegen das Vergessen. Personen, von denen der Vater ihr als Kind immer wieder erzahlt hat, leben in ihrem literarischen Kosmos wieder auf, werden fur eine Zeit konserviert, in der die sozialen Bindungen bruchig geworden sind. Und sie sind ihr so ans Herz gewachsen, daβ sie nicht von ihnen lassen kann- so sehr, daβ auch der Tod in ihrem Roman seine Endgultigkeit verliert

Basil Nikitakis
Kolner Rundschau, Mi. 23 April 1997 No. 94

Kritiker stellen die "geborene Erzahlerin" auf eine Stufe mit dem groβen griechischen Erzahler Nikos Kasantzakis ("Alexis Sorbas") und neneen sie einen weiblichen Marquez. Das, was sie vielleicht mit dem kolumbianischen Schriftsteller verbindet, raumt Sateli ein, seien die Magie der Legenden, Mythen, Traume und Vorsehung, die sie fur einen Teil der Realitat halte. "Die Wirklichkeit", sagt Sateli, "ist nicht alles, was wir sehen."

Christiane Korf
FOCUS vom 14-4-97/No 16

Satelis groβes Epos, das sich niht nur seines stattlichen Umfangs von 855 Seiten wegen gewaltig nennen darf, lebt inmitten der von alten Mythen und Riten gepragten Landschaft Griechenlands. Eine Familiensaga Marquez'scher Ausmaβe.

Daniel Jahn
General - Anzeiger, Sa./Sο., 19/20 April 97

Deir ewige Kreislauf von Geburt und Tod, bei Samuel Beckett auf die dramatisch zeitraffende Formel vom "Gebaren rittlings uber dem Grabe" gebracht, vollzieht sich bei Siranna Sateli in epischer Breite.

Gunther Grack
So. 25.5.97/No 15

Siranna Satelis Ort heiβt Griechenland. Keine Saulen, keine sonnenuberfluteten Inselstrande, keine verruckten Trinker und Sirtaki-Tanzer inmitten von Retsina, Meer und Felsen, wie unser Erwartungshorizont es will, wie unsere leicht dahinfahrende Gedankenlosigkeit die Griechen zwischen Alexis Sorbas und dem Hafen von Piraus ansiedeln will, sondern der dunkelste, regenverhangene, rauhe, oft schneebedeckte, nicht einmal nur von Griechen bevolkerte Norden des griechischen Mazedonien ist der Schauplatz, wo ihre Vorfahren vow und nach der Jahrhundertwende gelebt haben. Da liegt ihre kleine Stadt. Und diesen Ort, den sie besser kennt als jeden anderen, kann die Autorin unnachahmlich beschreiben, so wie einst Grass, und nur er, das Danzig der dreiβiger Jahre musterbildlich nachnlilden konnte. Wurzeln.

Klaus Rainer Rohl
Rheinischer Merkur
16 Mai 1997, Nr. 20, 5.23

Η αφηγητική δύναμη της Ζατέλη έγκειται στο λαμπρό χάρισμά της να παραμένει αντικειμενική, να χάνεται πίσω από τα πρόσωπά της. Αυτός που αφηγείται δεν υπάρχει παρά μόνο ως μέσον, ως φορέας μεταγραφής. Μια πολυμελής, με άπειρες διακλαδώσεις, πατριαρχική οικογένεια της βόρειας Ελλάδας, σκιαγραφείται μέσα από τις καθημερινές ενασχολήσεις και τα όνειρά της, τις μικρές ένδοξες στιγμές της αλλά και τις τραυματικές της εμπειρίες, τους ηρωισμούς και τις μαγγανείες της, κατά τη διάρκεια τεσσάρων γενεών, από το τέλος του 19ου αιώνα και την αρχή του 20ου. Αυτή η δύναμη αναπαράστασης ωστόσο δεν στερεί ποτέ στην αφηγηματική φωνή την ανάγκη για άμεσο διάλογο με όποιον ακούει.

GAZZETTA DI RARMA
Εφημ.
Αύγουστος 2000